Brussel, 27 november 2007. We zaten terug op de schoolbanken in Aula Q van de Vrije Universiteit Brussel (VUB). Dit keer niet om mannetjes te tekenen op de lessenaars maar om aandachtig te luisteren naar lucht- en ruimtevaartpionier Burt Rutan. Een dag later kreeg hij een zeer verdiend eredoctoraat van de universiteit.
De lezing was een prima initiatief van de Flemish Aerospace Group (FLAG) en de VUB, in samenwerking met Flanders Investment and Trade (FIT), de European Composites Industry Association (EuCIA) en het Vlaamse departement Economie, Wetenschap en Innovatie (EWI). In 2004 wonnen Rutan (°17 juni 1943) en zijn medewerkers de Ansari X-Prijs. In een periode van twee weken gingen ze tweemaal de ruimte in. Daarvoor werd een privaat gefinancierd ruimtetuig gebruikt, de met een hybride raketmotor aangedreven SpaceShipOne (SS1). Bij het grote publiek is de Amerikaanse ingenieur ook bekend om de Voyager, het eerste vliegtuig dat non-stop en zonder bijtanken een tocht om de wereld maakte (december 1986).
 | De vleugelstand van de SpaceShipOne kan tijdens de terugkeer in de atmosfeer worden aangepast. |
Rutan zat neer tijdens zijn toespraak, meestal huppelt hij rond op het podium. Vijf dokters hadden hem afgeraden om de trip naar Brussel te maken. Door ziekte had hij voor het eerst in 37 jaar de Oshkosh Air Show moeten missen.
Innovatie begint bij kinderen
Volgens Rutan zijn er verschillende periodes in onze luchtvaartgeschiedenis die erg inspirerend gewerkt hebben op kinderen, precies bij hen moet het innovatieproces op gang gebracht worden. Een baanbrekende periode in de geschiedenis was bv. deze van de bemande ruimtevaart. Na de ruimtevlucht van Gagarin (12 april 1961) kregen de Amerikaanse ontwerpers zo een kick dat ze in een periode van 7 jaar 5 soorten draagraketten bouwden. De combinatie van moed en het nemen van enorme risico’s deden wonderen. Toen Von Braun zijn “go” kreeg voor het ruimteproject om een man op de maan te zetten, liet hij direct de Saturnus V bouwen. De vier vorige versies haalden zelfs niet de productie. De derde vlucht van deze draagraket was de tweede bemande missie (Apollo 8) en die bracht al direct mensen naar de maan (21-27 december 1968). Rutan benadrukt voortdurend dat werkgevers een werkomgeving moeten creëren die aan de werknemers toelaat om risico’s te nemen en zelfs vergissingen te maken. Hij houdt een ware smeekbede om kinderen te confronteren met revolutionaire ideeën. Die blijven op hun netvlies gebrand en later zullen ze daaruit de fascinatie halen om het zelf nog stukken beter te doen.
Rutan was een kind van het tijdperk van straalvliegtuigen en raketten. Hij werd gepassioneerd door high performance vliegtuigen en niet in eerste instantie door de ruimtevaart. De ingenieur werd testpiloot in het Amerikaanse Air Force Flight Test Research Center op de Edwards Air Force Base. De oorlog in Vietnam (“It was not the best war.”) gaf hem de gelegenheid om nieuwe producten aan testvluchten te onderwerpen.
Een eigen onderneming
In juni 1974 startte hij met zijn Rutan Aircraft Factory, hij noemt het zelf een “big step down”. In zijn bedrijf in de Mojave woestijn begon hij op een creatieve en kleinschalige manier onconventionele vliegtuigen te ontwerpen. Het eerste ontwerp was de Rutan VariViggen. Het composieten vliegtuig met een duwschroef en kleine vleugeltjes op de neus (canard-wings) was de voorloper van de VariEze. Voor velen onder ons was dit kunststoffen vliegtuig het eerste contact met de ontwerpen van het innovatie-genie.
In april 1982 stichtte Rutan zijn firma Scaled Composites. Dat hier een erg creatieve kracht van uitging hoeft geen betoog. In de beginperiode kwam vrijwel ieder jaar een nieuw prototype van de tekenplank. Verbazend als men weet dat per type amper drie ingenieurs werkten en een sober team van een tiental mecaniciens. Soms werd er aan vijf toestellen tegelijk gewerkt. Hoe hij zijn ingenieurs selecteert ? Rutan : “Ik vraag naar hun hobby’s en kijk naar de passie in hun ogen. Naar het diploma vraag ik niet.” Zijn bedrijf ontvangt wekelijks honderden sollicitaties.
 | Burt Rutan in de aula van de VUB : ““Ik weet niet wat mensen zo fascineert om in de ruimte te reizen. Wel weet ik dat niemand terugkomt met een slecht verslag van zijn reis.” |
Grenzen verleggen
Tegenwoordig wordt er te veel op zeker gespeeld. Rutan stelt dat er nog maar weinig aan fundamentele research gedaan wordt. Grensverleggende vernieuwing is er nauwelijks. Er worden meestal afgeleiden van bestaande toestellen gemaakt. Zijn favoriete machines zijn de SR-71, de Concorde en de Lunar Module. De maanlander werd drie jaar na de eerste vlucht van Gagarin ontworpen en is tot op heden niet geëvenaard. Ook de SR-71 Blackbird en Concorde (eerste vluchten respectievelijk in 1962 en 1969) zorgden ervoor dat de luchtvaarttechnologie een enorme stap voorwaarts maakte. Dit soort van innovatieve projecten zijn er niet meer, het tijdperk van de X-planes lijkt voorgoed achter ons te liggen. Rutan stelt dat er de laatste veertig jaar geen gelijkaardige technologische stappen zijn gemaakt die de jeugd kunnen inspireren. De Airbus A380 en de Boeing Dreamliner vliegen amper sneller dan een DC-8 uit de sixties. De spreker vraagt zich bezorgd af of we het de komende veertig jaar moeten stellen met lome machgetallen van toestellen ontworpen in de zestiger jaren. Aan ingenieurs geeft hij de boodschap om niet naar oude technieken in een museum te kijken als de doelstelling een trip naar Mars is. Of nog : “Laat ons niet meer naar de maan gaan als het niets opbrengt voor een ruimtevlucht naar Mars. Laat de Chinezen dan maar naar de maan gaan.”
Ruimtetoerisme
Het draagvliegtuig White Knight en de SpaceShipOne hebben vrijwel identieke systemen. Ik was verbaasd om te horen dat de besturing manueel gebeurt, dus geen geavanceerde Fly By Wire (FBW). Volgens Rutan is een FBW veel te complex voor een toestel dat zowel lage als hoge snelheden moet aankunnen. Veiligheid draagt Rutan hoog in zijn vaandel. Hij beweert dat de SpaceShipTwo, het toestel dat definitief de weg moet openen naar het ruimtetoerisme, honderd keer veiliger is dan de huidige ruimtetuigen als bv. de Space Shuttle. Over deze laatste heeft hij maar weinig goeds te vertellen. Rutan zegt er natuurlijk niet bij dat zijn vliegmachines maar net de grens halen die door de Fédération Aéronautique International (FAI) gedefinieerd werd als “de ruimte” (hoogte 100 km). Ze hebben niet de kracht om in een baan om de aarde te komen.
 | Een model van de SpaceShipOne staat boven de ingang van het Vlaams Luchtvaart Opleidingscentrum in Oostende. |
Volgens onze gast zorgen klassieke ruimtevliegtuigen voor te weinig technologische innovatie. Rutan : ”Iedereen weet nog wat Armstrong zei toen hij voet zette op de maan. Vraag nu eens aan het publiek welke nieuwe ideeën voortspruiten uit het International Space Station (ISS). Hoeveel kunnen ze er opnoemen ?” Een nieuw ruimtetijdperk is voor Rutan pas mogelijk als er terug een omgeving wordt gecreëerd waarin mensen écht geloven dat ze een revolutionaire stap kunnen zetten en als ze tegelijk de moed opbrengen om riskante dingen te doen zonder meteen gebukt te gaan onder de vrees om te mislukken.
De samenwerking met geldschieter Sir Richard Branson verloopt prima. Rutan : “Branson zorgt voor kapitaal en wij nemen de technische risico’s. Het is goed om met een leek te werken.” Na een eerste commerciële vlucht met de SpaceShipTwo –vermoedelijk in 2008- zouden maar liefst 40 à 50 ruimtevliegtuigen kunnen gebouwd worden die in een periode van 12 jaar zo’n 100.000 gefortuneerde reizigers een ritje naar de ruimte kunnen bezorgen. Virgin Galactic Airlines is voorlopig de enige maatschappij die de ruimtevliegtuigen zal uitbaten. De StarShipOne hangt sinds oktober 2005 in het Smithsonian’s Air and Space Museum (Washington), naast de Spirit of St.-Louis. Als we de Amerikaanse media moeten geloven doet Branson voor het ruimtetoerisme wat Lindbergh deed voor de vliegreizen. Ik vraag me wel af welke bijdrage de ruimtetoeristen zullen leveren voor de wetenschap. Zal die écht groter zijn dan deze van de traditioneel getrainde astronauten van het ISS of de Space Shuttle ? Naar mijn mening bleef Rutan ons dat antwoord schuldig.
Rutan’s ideeën over de invoering van nieuwe methoden en technieken in de lucht- en ruimtevaart werden afgerond met enkele beschouwingen over internet en klimaatverandering. De man gelooft mateloos in de mogelijkheden van de techniek. Zijn beslist waardevol betoog is natuurlijk een ode aan de Amerikaanse droom. Toch deed het me deugd dat een student opstond en verklaarde dat ook het ISS-ruimtestation en de ESA jonge mensen stimuleerde om creatief en innovatief te zijn. Alleen al het feit dat zoveel jonge ingenieurs de voordracht volgden deed me geloven dat ook hier in België nog plaats is voor baanbrekende research.
Frans Van Humbeek
Foto’s : Paul Van Caesbroeck
