Cerfontaine, 4 september 2010. Het is prachtig weer. CAVOK (Ceiling and Visibility OK) van het Zoute tot Arlon en daar tussenin ligt het mooiste vliegveldje van België: Cerfontaine (EBCF). Plots horen de wandelaars heel ver onder ons een machtig geluid aanzwellen. Etienne Verhellen duikt uit de hemel neer in zijn Yak-52, scheert enkele honderden meter hoog boven de horizon, trekt zijn kist loodrecht weer de lucht in, valt achteruit in het eigenste rookspoor en vliegt daarna nog meer duizelingwekkende dingen tot groot jolijt van uw verslaggever, die mee is aan boord van deze Yak.
 | Een Yak-52 bestormt de hemel, het is de “Janie” van Etienne Verhellen. Een mens krijgt van minder kriebels in de buik. (foto Jan Vanhulle) |
Een Wereld van Vliegtuigen
Nog voor de val van de Berlijnse Muur op 9 november 1989 en al tijdens de Perestrojka streek er op het grasvliegveldje van Moorsele een vliegtuig neer van Sovjetmakelij. Het was een Antonov An-2 uit Hongarije, hierheen gelokt door de avontuurlijke valschermspringers van de Moorseelse paraclub die aldaar, nog in volle Koude Oorlog-sfeer, al een bezoekje hadden gebracht, al waren de tijden nog zo duister.
Vervolgens liepen de vaktijdschriften, in het bijzonder in de Britse pers, vol met te koop aangeboden kisten van Russisch allooi. Het bleek echter dat die kisten verbazingwekkend robuust en zonder gedonder vlogen, al kon vooralsnog niemand goed wijs raken uit de cyrillische tekens die aanduidingen gaven over het operationele gebruik van die toestellen. Het was natuurlijk ook een goede zaak dat die Russische vliegtuigen, de een na de ander, de Westerse acrobatiewereld verbaasden met glansrijke prestaties. De Su-31 draaide 400° om de as in één seconde. Dat kon geen westerse kist evenaren al hadden ze dat rap begrepen in het Westen: de Giles 202 draait nu 500° om de as in die ene seconde!
 | Gebouwd in Roemenië in het jaar 1983 als RA-44475 (c/n 833707) en dan verkocht aan het Westen om uiteindelijk in Cerfontaine te belanden, de G-CBSS. |
In de derde golf van Russische vliegtuigen, deze na de vliegtuigen voor de paradrop en na de acro-kisten, kwam de tsunami van vliegtuigen voor de privé-vlieger uit het GOS aangespoeld. Yak, Yak en nog ’s Yak. Van Alaska tot Nieuw-Zeeland, overal kom je ze nu tegen, tot zelfs in het kleine Belgïe waar die Yakken te vinden zijn op onder meer de vliegvelden van Cerfontaine en Namen. In Engeland alleen al zijn er zo’n zeventig te vinden.
Een vliegtuig
Het was in 1978 dat de Roemenen mee uit de ruif mochten komen eten van de Russische luchtvaartindustrie met de productie van een lesvliegtuig gestoeld op het acrobatisch vliegtuig, de Yak-50. Bij het lesvliegtuig, de Yak-52, hadden de ingenieurs het derde wiel naar voor gebracht en lieten ze het onderstel optrekken tot tegen de vleugel, maar niet erin. Gezien mogelijke landingen onder het motto “oeps, vergeten de wielen uit te klappen” vanwege bitter onervaren leerlingen, lieten ze de wielen tot slechts halfweg voorwaarts intrekken, zoals ook gedeeltelijk bij de DC-3 het geval is. Bij een landing met niet-uitgeklapt onderstel wordt hierdoor de schade beperkt.
Ook stopten de ingenieurs in het casco een capabele motor, de Ivchenko M14-P van maar liefst 360 pk, een negencilinder-radiaal met toevoer van olie en brandstof gedurende twee minuten voor rugvlucht. De motor maakt een bijzonder prettig geluid en wordt op gang gebracht met perslucht in de cilinders. Aan de motor plaatsten de ingenieurs een houten propeller van forse afmetingen die tegen de klok in draait en waarbij bij het opstijgen iets tegenstuur in de voet moet gegeven worden; dat is in de andere richting dan wij dat gewend zijn in onze westerse kisten. De motor, waarin je goed de koelkieuwen voor meer of minder koeling ziet zitten, verbruikt tot 60 l/u en verder wordt het motorvermogen meegedeeld op de tachometer in percentage en niet in rpm. Voorbeeld: 60% geeft 200 km/u. De cockpit is puur militaire stijl en ruim. Cyrilisch schrift is overal te bekennen en de kunstmatige horizon is omgekeerd aan die van de westerse kisten. Boven is onder maar onder is boven. Begrijpe wie begrijpe kan. Of hoe non-logica toch logisch wordt.
 | Met wat een zwier en zwaai sleurt de propeller, verbonden aan een 360 PK sterke motor, de Yak-52 door de hemel. Uw reporter, mee aan boord! (foto Jan Vanhulle) |
Voor Etienne Verhellen (°1964) heeft de Yak-52 geen enkel geheim. Hij leerde de kist kennen in het GOS waar hij vloog met wereldkampioene Khalide Makagonova. E.Verhellen besloot in 2005 de Yak-52 G-CBSS aan te kopen in Engeland, waar hij captain is op Boeing 747-400 bij British Airways. Voorheen vloog Etienne Verhellen bij de Belgische Luchtmacht in de Marchetti SF-260M, de Dassault Alpha Jet en de C-130 Hercules waar hij het na negen jaar voor gezien hield en een avontuurlijkere weg insloeg. Hij vloog luchttaxi, werd vlieginstructeur en belandde naderhand bij EAT en vrachtvlieger DHL in de Boeing 727 waarna de weg openlag voor een droomjob bij BA in de Boeing 747-100 en -200. En hoe werd de man verliefd op het vliegen? Precies! Zoals zo vaak door het beleven van een luchtdoop op jeugdige leeftijd. Komaan piloten, onderken hierbij nogmaals het belang van luchtdopen te vliegen voor de kids.
Aardig detail: Etienne Verhellen was, vooraleer te kiezen voor de luchtvaart, reserveofficier bij het 2de Bataljon Para-Commando’s te Flawinne met 28 sprongen waaronder enige bij nacht.
Eén vlieger
Maar voor Etienne Verhellen is zijn Yak-52 geen kist om rechttoe rechtaan te vliegen. De man is geheel doordrongen van acrobatisch vliegen en dat zou uw verslaggever meteen ondervinden, daar op het mooie vliegveldje van Cerfontaine.
 | Etienne Verhellen is een uitstekende instructeur. Dat is te merken aan de manier waarop de man met weidse gebaren zijn passagier wegwijs maakt in de cockpit. |
De Yak-52 is een gebalde vuist zoals de kist daar robuust staat te wezen op het gras. Zelfs in lieflijk donkerblauw geverfd in plaats van obligaat legergroen geeft de G-CBSS de indruk een ferme bonk te zijn, met grote rivetten overal in het aluminium. Maar het vliegtuig staat bijzonder hoog op zijn poten waardoor de algehele indruk ietwat welwillender wordt.
De motor start op middels perslucht in de cilinders; ook de remmen werken met perslucht. Hier zijn geen pedaalremmen aanwezig zoals in de westerse kisten. Er is een rem bovenaan de stick bevestigd – zoals een rem aan het fietsstuur – en daarmee moeten we het doen. Het toestel ontwaakt in een hele dot rook, niets om bang van te zijn want de motor moet heel lang opwarmen vooraleer de vlucht aan te kunnen vatten. Echter, eenmaal op de startbaan met de remmen dicht en de motor helemaal open, moeten ook de koelkieuwen open, anders kookt de Ivchenko maar al te gauw over.
 | Wat een kolos is de radiaalmotor van de Yak-52. Negen cilinders rond zitten er weggestopt achter de koelkieuwen. Dat is heel wat machtsvertoon. |
Het taxiën gebeurt op onbekommerde wijze. Geen nood aan extra aandacht voor propclearance of wielen in de modder of gekreun van metaal overheen diepe putten onder het gras. De Yak-52 is van Russische makelij, voor de eeuwigheid bestemd: niets gaat hier stuk. De algehele houding bij maintenance is dan ook dat iets wordt hersteld als het stuk is. Niet zo in de Westerse Wereld waar onderhoud op schema gebeurt.
We trekken de canopy dicht en doen die op de knip. We wuiven nog’s naar het andere vliegtuig aan de holding, de Cessna die vanuit een andere wereld lijkt te komen in vergelijking met de leskist waarin wij zitten. Maar in die Cessna zit Saranne Verhellen, vijftien jaar oud en al dapper in de voetsporen getreden van papa. En volgt straks ook de nog jongere dochter Julyne? Dan zal moeder Véronique het echt wel druk krijgen in huis met al die piloten ondereen! Dan moet ze maar doen zoals ze dat met de huishond Odile doet als die mee in het vliegtuig moet naar het zuiden van Europa: een pilletje geven om hem rustig en kalm te houden. Maar weer niet te veel, anders lopen ze daar in het gezin Verhellen slaperig rond en is alleen moeder Veronique de wakkere vrouw in huis.
 | De familie Verhellen in het GOS, Siberië, naar aanleiding van de allereerste Yak-52 Wereldkampioenschappen in 2008, georganiseerd door de Féderation Aéronautique Internationale. (foto via Etienne Verhellen) |
Yak is overal
Wij zijn in geen tijd, of binnen rolafstand van 200 meter, van de wereld verlost en klimmen uit tot op respectabele hoogte. Vandaar gaat het recht omhoog om in een stall-turn weer naar beneden te duiken in de opgaande rookkolom van daarnet. Dan volgt op hoge hoogte een demonstratie kunstvliegen waar iedereen mee kan leven, de man achterin, uw verslaggever evenzeer. Het was tijden geleden dat ik nog eens doorheen een reeks buitelingen in de lucht werd genomen als was het tijd voor een airshow. Ja, Etienne Verhellen vliegt werkelijk alles, van jumbo’s tot airshows.
Merkwaardig toch dat wie het stuntvliegen vanaf de grond bekijkt, niet de minste idee heeft van de werkelijke snelheid waarmee alles, hoog in de lucht, gebeurt. De ene seconde zus, de andere seconde zo. Stort maar eens gecontroleerd naar de grond aan een snelheid van 350 km/u en draai maar eens om de as aan 180° per seconde. En dan vliegen we nog doodgemoedereerde acro aan –1/+2 G terwijl deze Yak –5/+7 G-krachten kan hebben. Eén ding is echter beter te waarderen op de grond dan in het vliegtuig en dat is de prachtige dreun die de negencilinder-radiaalmotor voortbrengt. In de cockpit is daar niet veel van te merken, zelfs al is de canopy geheel opengeschoven.
 | Voor een praatje over een bijzonder vliegtuig moet je bij E.Verhellen zijn: janie@yak52.fr (foto via Etienne Verhellen) |
Etienne Verhellen is eveneens een superieure instructeur (FI/A). Netjes praat hij zijn passagier doorheen een looping en een roll. Daarna mag het nog wat meer zijn; een stall-turn, een hammerhead, een Immelman, of het een en het ander na elkaar. De G-krachten drukken de vliegers in de stoel, laten losse riemeinden zeilen in de omgekeerde wereld, trekken het vel van de wangen weg en laten armen en benen wegen als bij een erg zware karwei in de bouw. Maar acro vliegen is op zich geen zware klus. Zo’n vliegtuig is ervoor gebouwd en de krachten op de roeren zijn daartoe perfect uitgebalanceerd. Wie zei dat bij de Yak-52 nogal fors in de soep moet worden geroerd met de stick moet ’s morgens weer eens wat havermoutpap eten.
Na een dik half uur vrolijk dartelen in de lucht houden we het in de Yak-52 voor gezien; we blijven nog even weg van het vliegveld om de parachutisten niet voor de voeten te vliegen. Het weer is prachtig en de streek van meren en bossen rond Cerfontaine is dat evenzeer. We naderen het vliegveld in een weidse, slippende bocht aan 150 km/u en halen netjes de drempel van de baan om zo’n 300 meter verderop tot stilstand te komen. Dat is welhaast de perfectie zelve.
 | Een schitterende foto uit de collectie van E.Verhellen met “Janie” in duikvlucht. (foto Archief E.Verhellen via Fly For Fun) |
Wat ’n kist is dus die Yak. Gebouwd voor de eeuwigheid en loepzuiver te vliegen. En al te koop voor dik 50.000 euro. En een droom om ermee aan aerobatics te doen. En niet veeleisend in onderhoud maar wel dorstig in het vliegen. Ach, een mens kan niet alles hebben, al heeft naar mijn gevoel Etienne Verhellen zowat het summum bereikt van wat er in het leven voor een vlieger te bereiken valt. Per ardua ad astra.
Voor meer info over de Yak-52 van Etienne Verhellen kan je hier mailen; meer informatie over Cerfontaine vind je terug op de website van het vliegveld.
 | Alexander Yakovlev (1906-1989) bouwde al vliegtuigen voor de WOII-wereldbrand (Yak-3 en Yak-9) en daarna heli’s, transport- en jetvliegtuigen maar ook onberispelijke propellervliegtuigen zoals deze Yak-52. |
Guido Bouckaert
