Brugge, 30 juli 2011. In de Brugse boekhandels kan je deze dagen al rommelen in de bakken met kalenders voor 2012. Nu al, pfff. Eén zo’n kalender toont werken van de Belgische surrealistische schilder René Magritte. Helaas. In de kalender ontbreekt dat éne prachtwerk van Magritte dat ooit Sabena sierde.
 | De Hemelvogel van Magritte was een tijdlang te zien op de wingtips van de vliegtuigen van Sabena (Foto archief Guido Bouckaert) |
 | Magritte sierde kaartspellen van Sabena. |
Het heeft geen zin om in het Brusselse museum van Magritte met alleen maar werken van de Belgische surrealistische schilder, naar het schilderij te zoeken dat vele jaren het uithangbord was van de ter ziele gegane Belgische luchtvaartmaatschappij Sabena (2001). Het schilderij is bij de faling van Sabena immers verkocht en verdwenen in privé-bezit, tekenend voor het verhaal van de teloorgang van Sabena, een wel heel duister gebeuren dat even surreëel is als de schilder Magritte dat was: een burgerman op pantoffels, die ook pamfletten schilderde voor de Belgische communistische partij.
 | De Hemelvogel van Magritte op kopjes en tassen. Het ene had het silhouet van een vogel in het geel, het ander in goudkleur. |
René François Ghislain Magritte (°21 november 1898, †15 august 1967) was een van onze bekendste kunstenaars die schilderde in de surrealistische stroming. Hij slaagde er als geen ander in voorwerpen uit het alledaagse leven in een heel aparte sfeer te plaatsen, vooreerst dromerig, later realistisch van aard. Die voorwerpen waren een schoen, een pijp, een ei of een appel maar ook een vogel of een duif. Al in 1936 zien we in zijn oeuvre een uil opduiken, ‘Clairvoyance’ (zelfportret) en de vogel in zijn schilderij ‘De grote familie’ uit 1963, slechts enkele jaren voor zijn dood, staat voor een bijzonder mooi geslaagd werk.
 | De Hemelvogel van Magritte op een peper- en zoutvat. |
De vogel of duif zou in meerdere schilderijen van de surrealist opduiken, al in ‘De terugkeer’ uit 1940 dat de contouren van een vogel of is het een duif (?) toont, opgevuld met een hemel vol wolken. In de vogel is het dag, eromheen is het nacht. Het lijkt wel of de vogel oplicht en een natuurkracht uitstraalt. En is de duif niet het universele symbool van de vrede?
In 1965 vroegen de bestuurders van de inmiddels ter ziele gegane Belgische luchtvaartmaatschappij Sabena aan Magritte of hij deze vogel wilde schilderen in een nachtelijk landschap met een verlichte startbaan. De ‘Hemelvogel’ (68.5cm x 45cm) dat in maart van het jaar daarop, aan de toemalige Sabena-directeur Robert Périer, een persoonlijke vriend van Magritte, bezorgd wordt, zal het uithangbord worden van de toen alom gerespecteerde luchtvaartmaatschappij en als logo de vele gebruiksvoorwerpen van de maatschappij sieren.
 | De Hemelvogel van Magritte sierde glaswerk in gebruik bij Sabena op haar vluchten. |
“Het prestige dat de internationale persoonlijkheid van de surrealistische schilder René Magritte aan het werk verleent, zet de directie ertoe aan dat prestige op onze maatschappij over te dragen, door het onderwerp van het schilderij te gebruiken”, aldus een schrijven van de Sabena-top aan het personeel.
Het hoeft geen betoog dat Magritte, die gepokt en gemazeld was in de reclamewereld, de promotionele waarde van ‘De Hemelvogel’ bijzonder hoog waardeerde. Wat Magritte aan het werk dat hij voor Sabena schilderde heeft verdiend, is niet bekend. Wel zei de schilder ooit, dat “het schilderen van de Hemelvogel, hem in zijn levensavond geen windeieren had gelegd”. Op zich best wel een surrealistische uitspraak. Wel is bekend dat voor deze opdracht, Magritte bij Sabena gratis eerste-klas vervoer naar New York bedong voor hem en zijn hond (!).
 | Toiletspullen van Sabena, voorzien van de Hemelvogel. |
Sabena gaat in vereffening in november 2001. De ‘Hemelvogel’ van de wereldberoemde Belgische schilder René Magritte zou op 5 mei 2003 als lot 461 voor 3,4 miljoen euro worden geveild, meteen het duurste schilderij dat ooit in België werd verkocht. Van de ‘Hemelvogel’ werden verder in de loten 141 tot 154, kleurenlitho’s van hetzelfde werk openbaar verkocht.
Guido Bouckaert
Foto’s: Jan Vanhulle, voorwerpen archief auteur.
 | De Hemelvogel van Magritte op de kledij van de cabinebemanning. |
