Antwerpen, 4 november 2011. In hun boek ‘Turbulente Tijden’ schetsen luchtvaartjournalisten Steven Decraene (TerZake), Luk De Wilde (VRT + TM Aviation Newsletter) en Guido Meeussen (De Tijd) tien jaar na het heengaan van de nationale luchtvaartmaatschappij een beeld van de oorzaak van de Sabena-crash.
 | |
De afgelopen tien jaar heeft de Belgische luchtvaart een totaal ander uitzicht gekregen en die metamorfose hebben ze op een gedreven manier beschreven. De belangrijkste actoren worden door het drietal aan het woord gelaten. Curriculum vitae van de hoofdrolspelers werden in het boek opgenomen. De auteurs hebben het niet alleen over Sabena, maar ook over alle andere luchtvaartmaatschappijen en luchthavens die de afgelopen tien jaar ons Belgisch luchtvaartlandschap tekenden, inclusief de exotische nieuwkomers die op Brussels Airport neerstreken.
Uiteraard zorgt het Sabena-hoofdstuk voor vonken. We lezen hoe de keuze voor Airbus is tot stand gekomen en hoe op basis van vervalste documenten 34 Airbus-toestellen worden besteld. De tekst over het Astoria- of Hotelakkoord van 16-17 juli 2001 is ontluisterend. Rond de tafel zaten premier Verhofstadt, minister van begroting Johan Vande Lanotte, hun beide kabinetchefs, Patrick De Maeseneire, die lid was van de raad van bestuur van Sabena, en Mario Corti, de baas van Swissair. Voogdijminister Rik Daems en Fred Chaffart, voorzitter van de raad van bestuur van Sabena, waren niet uitgenodigd. In het Hotelakkoord werd opgenomen dat Belgen en Zwitsers hun bestuurders en personeel zouden vrijwaren van juridische geschillen. Schuldigen krijgen absolutie terwijl Corti al had te kennen gegeven dat hij de afspraak om 85% van Sabena over te nemen wou verbreken. Maar de auteurs leggen de schuld niet alleen bij de Zwitsers. Al voor hun komst was het ooit zo baanbrekende Sabena op sterven na dood. Politiek België heeft zijn luchtvaartmaatschappij nooit strategisch verankerd, laat staan gekoesterd. Eens de Zwitsers aan boord gekomen waren heeft Sabena de sleutels van de maatschappij gewillig afgegeven. De raad van bestuur had de taak om te waken over de belangen van de Belgische staat. ‘Turbulente Tijden’ geeft hen geen Oscar voor een goed bestuur. De auteurs maken niet de fout om enkel de top met alle zonden van Israël te beladen. Ook de verantwoordelijkheid van vastgeroeste vakbonden, de ambtenarenmentaliteit en nukkige crews wordt niet uit de weg gegaan.
Zeer interessant zijn de verschillende geldstromen die worden blootgelegd. Dankzij de zwarte kas van SABBEL zagen directieleden en bestuurders hun loonzakje extra gespijsd. CEO Paul Reutlinger kon die geldstroom ongetwijfeld als chantagemiddel aanwenden. In het boek staat een summier overzicht van de transacties. Namen van bestuursleden zijn vervangen door initialen, veel kunde is er niet nodig om daar gezichten op te plakken. Maar ook andere Belgische luchtvaartmaatschappijen steken in dit boek de hand in eigen boezem. Het is verbazend hoeveel geld wordt besteed aan consultancy, liefst richting belastingsparadijzen en zonder scrupules voor belangenvermenging. Ook de centen van de Sabena-curatele komen ter sprake. Wat zijn de uitgaven en inkomsten? Hoe financiert meester Christian Van Buggenhout de rechtszaken?
In sneltreinvaart hebben we in het afgelopen decennia luchtvaartmaatschappijen zien komen en gaan. Het faillissement van Sabena zorgde voor een kettingreactie op Brussels Airport. Maatschappijen zoals Sobelair en VG Airlines ondergingen een even triest lot, andere initiatieven zoals Jetairfly vliegen nog altijd rond. En wat te zeggen van Brussels Airlines, ontstaan uit de as van Sabena, die uiteindelijk ook onder buitenlandse vleugels bescherming zoekt. In Turbulente Tijden volgen we het duo Lippens-Davignon op hun bedeltocht naar investeerders. In het boek krijgen we ook een goed overzicht van de inspanningen die Brussels Airlines doet om in Afrika een eigen carrier op te starten. We volgen Freddy Van Gaever bij DAT, VLM, VG-Airlines en Delsey Airlines. Het hoofdstuk over het beheer van Sobelair doet ieder weldenkend mens in zijn haren krabben. Een ongeval met een Cargo B Airlines 747-vrachter en het einde van Lehman Brothers deed ook deze nieuwe Belgische vrachtmaatschappij de das om.
Het boek is niet alleen gevuld met cijfers en ernstige beschouwingen van toplui. Diverse anekdotes maken het zeer leesbaar. Captains Bob Berben en Jean Declerq moesten na de aanslagen van 9/11 met hun A330 uitwijken naar Canada. Bij gebrek aan luchthavencatering gingen ze voor hun passagiers in een lokaal warenhuis pizza, sandwiches en drankjes kopen. Ze wachten nog altijd op een terugbetaling van deze VISA-rekening.
Niet alleen luchtvaartmaatschappijen komen in het boek aan bod, ook de luchthavens. In 2001 leidde de luchthaven van Charleroi nog een wat obscuur bestaan, terwijl Brussels Airport op zijn recordpiek van aantal passagiers zat. Vandaag mag Charleroi zich met recht en reden een grote concurrent van Brussels Airport noemen. De Belg leerde in Charleroi goedkoop te vliegen dankzij Ryanair. Luik haalde dan weer schitterende resultaten met het vrachtverkeer. Diverse voorbeelden illustreren het schril contrast tussen het doortastende luchtvaartbeleid van de Waalse regering en het gebrek aan visie in Vlaanderen. Natuurlijk gaan de auteurs niet voorbij aan de verhuis van EAT en het DHL-koerierbedrijf naar Leipzig en besteden ze ruim aandacht aan Belgocontrol en de afhandelingsmaatschappijen.
Eerder dan 7 november 2001 als een eindpunt te beschouwen, markeren de auteurs die datum als een beginpunt van een andere Belgische luchtvaart. Een innoverend voorbeeld van een andere luchtvaartcultuur is ondermeer te vinden bij Thomas Cook België dat op 13 maart 2002 van start ging met vijf Airbussen.
In de bijlagen van het boek vinden we een tijdslijn van de jaren 1991-2011 en kopieën van diverse documenten die de Belgische luchtvaart een andere wending gaven, zoals brieven van het Hotelakkoord.
Het objectief van de drie auteurs was hun lezers meer inzicht te geven in de turbulente tijden van de Belgische luchtvaart. Ze zijn daar meesterlijk in geslaagd. In mijn bibliotheek heeft ‘Turbulente tijden’ een plaats gekregen naast ‘La Sabena, des origines au crash’ van Guy Vanthemsche. Zo’n kwaliteit van research en lectuur mag op de bovenste plank staan.
Turbulente Tijden (19,95 euro), Uitgeverij Van Halewyck-Leuven, verkrijgbaar in elke boekhandel.
Frans Van Humbeek
