Lichtervelde, 1 december 2011. Op vrijdag 23 december 2011 zal het precies 25 jaar geleden zijn dat de gehele wereld met gepaste bewondering de terugkeer verwelkomde op Edwards AFB in de VS van Dick Rutan en Yeanna Yeager nadat beiden negen dagen onderweg waren geweest non stop, non refuelled, in a mission capable only-vliegtuig, ontworpen door luchtvaartreuzengigant en supergenie Burt Rutan.
26 maart 1987. In het American Cultural Center Library, 1, Square du Bastion (Porte de Namur) te Brussel zitten op uitnodiging van Air Attache Col. Donald L. Verhees enkele geprivilegieerde Belgische luchtvaartjournalisten samen. Zij zijn uitgenodigd voor een live US information Service Worldnet Conference met de ontwerper van Voyager en crew. In hun N269VA (c/n 001) vlogen ze in december 1986 in negen dagen als eerste ooit, non-stop en zonder bij te tanken, rond de wereld. Meteen was het laatste grote luchtvaartavontuur gesneuveld!
Ook ondergetekende was op deze wereldwijde satellietlink aanwezig en zou via deze weg voor het eerst met Rutan praten. Dick zou ik later in 1991 ontmoeten in de befaamde Hangar 77 op Mojave, Cal., USA en met Burt hadden wij van Aeroscript (Nick Jonckheer, Ivan Becuwe en mezelf) een sprankelend gesprek toen het genie, door de zon getaand en op sandalen, haast onopgemerkt met zijn een Protheus, in 1999 de 43ste Paris Air Show van Le Bourget aandeed.
 | Burt Rutan, ontwerper van de Voyager, hier op Le Bourget in 1999 temidden bewonderaars. (Archief Aeroscript / Foto Ivan Becuwe) |
Het artikel dat uw reporter over Voyager schreef, nu al 25 jaar geleden, en dat voor het eerst verscheen in ‘Urselavia’, het clubblad van Vliegclub Ursel zou later door het Voyager team officieel mee worden neergelegd (met andere) in het archief van Voyager in het Smithsonian National Air and Space Museum in Washington DC, USA.
Daar ben ik best heel trots op, écht waar. Nog trotser ben ik op het feit, in die tijd lid te zijn geweest van ‘the grass root people’. Dat was de gewone man die met minimale geldelijke steun, Voyager rond de wereld heeft gestuurd, want ook voor dit bijzonder project bleek geen sponsoring beschikbaar.
Lees dan hierna, retrospectief, 25 jaar later, het bewuste artikel dat uw verslaggever schreef over het voltooien van echt wel de allerlaatste grote uitdaging in de luchtvaart: non-stop, unrefuelled, vliegen rond de wereld. Of Voyager, the last frontier.
 | De propagandamachine draaide op volle toeren en dat in een tijdperk dat het woord digitaal nog helemaal niet bestond. (Archief Aeroscript) |
Ook na Voyager blijft de wereld rond
Het laatste grote luchtvaartavontuur is gebroken. Gedurende de tweede helft van december 1986 vlogen twee Amerikanen, Dick Rutan en Jeanna Yeager, non stop en zonder bij te tanken, de wereld rond. Deze haast niet te evenaren prestatie volbrachten zij in een zelfontworpen en met eigen middelen gebouwd vliegtuig. Het kostte hen niet alleen veel moed, inzet en volharding maar ook een stuk van hun leven.
Nu al wil de legende dat het project Voyager ontstond op een papieren servet in een restaurant in het stadje Mojave, in California, USA. Hierop zou Burt Rutan een eerste vluchtige schets neerzetten van het vliegtuig dat vereist zou zijn voor die éne opdracht: zonder tussenlanding en zonder bij te tanken in vlucht, non stop rond de wereld vliegen. Rutan was immers tot de bevinding gekomen dat de huidige technologie het ontwerpen en het bouwen van zo een vliegtuig toestond. Hijzelf was al jarenlang grensverleggend bezig als herontdekker van de canardconfiguratie of zoals ook de gebroeders Wright hun Flyer I mee uitrustten: de voorwaartse vleugel. Ook was hij krachtig voorstander van het aanwenden van kunststofmaterialen in de vliegtuigbouw en zou hij aan deze ontwikkeling een onschatbare bijdrage leveren. Talrijk zijn de vliegtuigen die hij ontwerpt en die door de Rutan Aircraft Factory over geheel de wereld worden geleverd in kit.
Opmerkelijk is verder dat Rutan zijn denkwerk aldoor voor de amateurvliegtuigbouwer reserveerde en pas later door de industrie werd binnengehaald, met name om voor Beechcraft de onconventionele en onfortuinlijke Starship I op poten te zetten.
Uiteraard vond Rutan voor zijn gedurfd project in zijn broer Dick een enthousiast klankbord en met Jeanna Yeager wordt in maart van 1981 de Voyager Aircraft Incorporation opgezet. Dick Rutan was voor de Rutan Aircraft Factory product manager en chief experimental flight test pilot en voor de firma houder van diverse wereldrecords snelheid en afstand.
Gedurende dertig jaar vliegerij bracht hij 6.900 uren vlucht bijeen; ongeveer 2.000 als militair vlieger (325 gevechtsvluchten boven Vietnam) en 4.400 voor de civiele vliegerij. Als testpiloot totaliseerde hij 420 uren vlucht. Jeanna Yeager was beroepsmatig bezig als illustrator voor een technisch ontwerpbureau en eveneens voor RAF, houder van diverse wereldrecords snelheid en afstand.
Twee jaar lang en eerder in het geheim bouwen Rutan en Yeager, samen met enkele enthousiaste medewerkers, de Voyager. Financieel blijven ze onafhankelijk van de burgerlijke en militaire industrie en brengen zij de nodige fondsen bijeen met de verkoop van allerhande spullen als posters, T-shirts, dassen, badges en het lidmaatschap van de VIP, de Voyager Impressive People voor schenkers van honderd dollar of meer. Vooral materiële giften houden het project gaande en de lijst van schenkingen is bladzijden lang. Zo levert Hercules Inc. Uit Magna, Utah alle grafietvezel dat voor 90% de bouw van het geheel composietvliegtuig zou uitmaken. De motoren zijn schenkingen van Continental waarvoor Mobil de olie levert en King levert alle avionics en de automatische piloot.
 | Voyager prijkt hier op de postkaart met de opstaande tipsails helemaal intact. (Archief Aeroscript / Foto Visions) |
Na 22.000 uren manwerk wordt op 2 juni 1984 het toestel met enige plechtigheid uit de fameuze hangar #77 gerold en voor de ogen van de wereld gestald. Tussen de slanke vleugels (34 maal zo lang als de gemiddelde breedte ervan) met een lengte van 33 m (net zoals bij de Boeing B-727) en de voorwaartse vleugel (11,6 m lang) waren drie rompen gebouwd. In de middenromp (6,9 m lang) zat de cockpit zo klein als een liggende telefooncel (2,6 x 1 x 1 m) vooraan de luchtgekoelde Rolls Royce 130 pk sterke motor en achterin de recent ontworpen Teledyne Continental, vloeistofgekoelde 110 pk sterke motor. De brandstoftanks in de rompen links en rechts konden, samen met de tanks in de canardvleugel en de hoofdvleugel –in totaal waren er zestien tanks– 5.632 liter brandstof bevatten (4.052 kg). Het toestel zelf woog vederlicht; nauwelijks 452 kg! Uiteindelijk zou Voyager bij de aanvang van zijn recordvlucht 4.398 kg in de lucht tillen.
Alles aan het toestel was bedacht voor die ene opdracht: afstand overbruggen. Als vliegtuigontwerper wist Rutan ook wel dat hiervoor volgens de formule van Brêquet, minimale luchtweerstand, efficiënte voortstuwing en een zeer strenge beperking van gewicht was vereist.
Dit alles kon alleen worden bereikt dank zij zeer geavanceerde composiettechnieken met het gebruik van grafiet, kevlar en glasvezel over een papieren honinggraatvormige structuur aangebracht. IJzersterk en vederlicht! Ook het gebruik van balsahout was niet geschuwd.
 | Voyager vluchtig geschetst, post flight. (Archief Aeroscript) |
Vooropgesteld werd om bij aanvang op twee motoren te vliegen met een luchtsnelheid van 130 knopen (230 km/u) om later na verbruik van brandstof op een motor, de achterste, terug te vallen op zo’n 70 knopen (130 km/u). Op dat ogenblik zou 25 pk stuwkracht volstaan en het verbruik afnemen tot enkele liters per uur. Zo werd aanvankelijk de recordpoging een tijdspanne van twaalf dagen toegemeten; het zouden er uiteindelijk negen worden. Inzake gewichtsbesparing werd op één vlak niet beknibbeld: avonics, radar, omega, autopiloot, … het zat allemaal in het instrumentenbord. Het zou trouwens de vlucht na vijftig uur redden toen de ene autopiloot het liet afweten en vlot op de andere kon worden overgeschakeld.
Howel Voyager rank en snel oogde, was het in werkelijkheid zeer traag en uiterst onstabiel. Ook was, omwille van gewichtsbesparing en van de vereiste minimale luchtweerstand, sterk ingeleverd op de handelbaarheid. Zonder autopilot liet de Voyager zich onmogelijk vliegen en werd door het team, de autopiloot als mission critical, zelfs life critical beschouwd.
In de volgende dertig maanden zou het team 20% energie besteden aan het testvliegen en het op punt stellen van het vliegtuig; 80% zou opgaan in het gaande houden van de publieke belangstelling. Zo was Voyager in 1984 al op Oshkosh de lieveling van het publiek dat het project zo innig in het hart had gesloten; de grass root people van de Experimental Aircraft Association of America.
 | Voyager slaagde bij de gratie van het individu die massaal merchandising kocht en zo het project gaande hield. (Archief Aeroscript / Foto VoyagerPat Storch, Foto inzet Dough Shane) |
Op 2 juli 1986 bleef Voyager langsheen de Amerikaanse westkust onafgebroken 110 uur in de lucht; wat stond voor een afgelegde afstand van 19.882 km. Zo werd het 24 jaar oude wereldrecord ‘afstand in gesloten circuit’ gebroken.
Het vertrouwen groeide en de beslissing viel. De recordpoging was voor in het vroege najaar van 1986. Maar dan –uitgerekend op de laatste testvlucht– brak het ene blad van de houten propeller vooraan af. Rutan kon, ondanks hevige vibraties, een geslaagde noodlanding maken op Edwards AFB in Californië en zo het project redden.
Het noodzakelijke uitstel kwam hard aan. De heersende, gewenste weersomstandigheden verslechterden met de dag en de mensen van het ondersteuningsteam (meteorologen, dokters, communicatiespecialisten,…) konden eigenlijk niet langer van hun dagelijkse bezigheden wegblijven. Intussen werkten technici van Harzell koortsachtig aan de bouw van twee nieuwe 2-bladige aluminium propellers en werden de dooreengeschudde motoren, avionics en gyroscopen hertest en opnieuw geïnstalleerd.
November vergleed in december en op de vierde dag van deze maand vloog een tot 2.500 kg geladen Voyager opnieuw. Het weer over de evenaar was verrassend kalm en enkel een hardnekkige harde wind en een laag wolkendek boven zuidelijk Californië zelf, hielden Voyager aan de grond. De weersverwachtingen evenwel werden beter en op de vooravond van de 14de december zei Dick Rutan op een persconferentie zeer eenvoudig: “we are ready, so is Voyager, the flight is on” …
 | Voyager in alle glorie op de apron voor Hangar #77 gefotografeerd tijdens de officiële voorstelling. The flight is on ! (Archief Smithsonian/foto Visions) |
Voyager stond opgesteld aan de 4,5 km lange startbaan van Edwards AFB en was met 4.420 liter brandstof (3.180 kg) volgetankt. Het woog nu 4.398 kg zwaar. De vroege morgen van de 14de werd met warme blazers het ijs van de vleugels afgesmolten. Er werd gewacht tot de vroege voormiddag, dan pas was men zeker van de afwezigheid van turbulentie in de lucht. Met Yeager en Rutan kwam 20 kg voedsel en 45 kg drank aan boord en de plexi cockpitbubble werd officieel verzegeld. Het toestel begon te rollen maar het onvoorziene gebeurde. Het extra hard oppompen van de wielen veroorzaakte, zonder dat de crew er erg in had, een negatieve aanvalshoek en de van brandstof loodzware hoofdvleugels vlogen zich tegen de grond en schraapten over het harde oppervlak van de startbaan. Na vier kilometer rollen kon Yeager eindelijk de minimumsnelheid van 88 knopen (162 km/u) van de snelheidsmeter aflezen en haalde Rutan het toestel van de grond af. Gretig schepten de gigantische vleugels nu positieve lift en omhoog ging het aan 300 ft (1,52 m/sec). Over de Californische kust zag Burt Rutan in een volgvliegtuig de schade aan. Over de radio vroeg hij zijn broer Dick, zachtjes het vliegtuig te slippen zodat de halflos bengelende opstaande vleugeltips zich volledig vrij konden scheuren. Er werden geen brandstoflekken bespeurd en Voyager kroop verder over de Grote Oceaan, richting Hawaï met dankbaar de gewenste wind in de rug. Voorbij Hawaï nestelde Voyager zich in de laatste resten van een uitstervende tyfoon en bereikte voortijdig de Filipijnen. Nog steeds met sterke wind in de rug werd Sri Lanka bereikt en later eindelijk Afrika. Dan al had de bemanning te kampen met een ernstig probleem. Volgens het rigoureus bijgehouden brandstofverbruik lag dit verbruik veel te hoog om de vlucht succesvol te kunnen beëindigen. Ofwel was er toch een brandstoflek, ofwel waren er motorproblemen. Rutan hield al terdege rekening met een gedwongen landing op de Afrikaanse westkust. Over Kenia, zuidelijk van Nairobi, vloog ingenieur Doug Shane in een gecharterde Beech Baron Voyager tegemoet en inspecteerde het toestel van dichtbij. Niets aan de hand. Een aantal prestatietesten werden uitgevoerd zodat het gewicht van het toestel kon worden berekend. Het resultaat van dit alles was precies dat zoals was vooropgesteld. Het bleek achteraf dat brandstof reeds in het verbruik meegerekend, in de tanks terugvloeide zonder dat de bemanning dat door had.
 | Yeager door Rutan gefotografeerd tijdens de recordvlucht. Niet voor mietjes. (Archief Smithsonian / Foto Visions) |
Nog over Afrika was Voyager de speelbal van massieve onweersbuien en toen Rutan eindelijk de Atlantische Oceaan voor zich zag, schreeuwde hij het uit van opluchting. Nog steeds met wind in de rug werd de westkust van Brazilië bereikt waar Voyager onverhoeds in een onweersbui verzeilde raakte en 90° op de vleugel werd geworpen. Zo broos en breekbaar als het toestel leek, zo degelijk en sterk bleek het te zijn in dit ruwe weer. Langsheen de Zuid-Amerikaanse kust en overheen Costa Rica bereikte Voyager opnieuw de Grote Oceaan om uiteindelijk richting noord te draaien naar Californië, de thuishaven. Maar midden in die laatste nacht begaf een benzinepomp het en stierf de achterste motor bij gebrek aan brandstof. Voyager gleed minutenlang door de nacht vooraleer Rutan erin slaagde de uitgezette motor vooraan te starten. De neus hief zich omhoog en ook de achterste motor sprong weer tot leven.
 | Heading for Home. Voyager gefotografeerd tijdens de recordvlucht. Bemerk de afwezigheid van de tipsails. (Archief Smithsonian / Foto Visions) |
De volgende ochtend, de 23ste december, rapporteerde Rutan field in sight. Duizenden toeschouwers en vele TV-ploegen blikten naar het zuidwesten. Met een zwerm volgvliegtuigen om zich heen verscheen Voyager aan de horizon. Journalisten hoorden de menigte anderhalve kilometer ver juichen; zij die het project hadden gesteund door de aankoop van pins, badges, posters, dassen en door het lidmaatschap van de Voyager Impressive People-club; zij werden door Rutan en Yeager symbolisch bedankt toen ze over hun hoofden vloog en ze een onbelemmerd zicht op de Voyager bood. Zo ook maakte Voyager de negen dagen vol en na precies 216 uur, 3 minuten en 44 seconden en met 40.253,22 km afstand achter de rug werd Voyager eindelijk het vliegen moe en streek de kist neer op dezelfde Edwards AFB vanwaar het negen dagen eerder zo dramatisch was opgestegen. “Niet mijn beste landing”, zou Rutan achteraf zeggen. Na een medisch onderzoek en een maaltijd van zeevruchten wisten de beide broers zich de tranen uit de ogen.
“Het was prachtig om dit te doen”, zou Rutan via een satellietgesprek met hem op de Culturele Ambassade te Brussel zeggen en de befaamde Chuck Yeager (géén familie van …), de eerste man door de geluidsmuur, zou volkomen naïef en onwijs in The New York Times van 18 december 1986 verklaren: “Voyager? Gewoon een van die vele dingen… Net een auto volgooien met een grote brandstoftank en dan non stop het traject Los Angeles/New York afhaspelen zonder bij te tanken…”
Toch wordt deze bijzondere prestatie van enkele mensen die beslist hadden alles op alles te zetten om op recordwijze rond de wereld te vliegen en hierin ook lukten, door het publiek erg gewaardeerd. Niet alleen om wat technisch werd verwezenlijkt, niet om wat nieuwe materialen aan waarde bewezen, niet om wat de bemanning tijdens negen dagen in een liggende telefooncel verdroegen (lijfgeur, stramheid, vertwijfeling, uitputting, slapeloosheid…); gewoon het was een mooie vlucht. Een vlucht te noteren in dezelfde reeks als de eerste hop in de lucht van de gebroeders Wright, Lindbergh’s New York/Parijs in de Spirit of St.-Louis, Armstrong, Aldrin en Collins in hun reis naar de maan.
Voor wie dacht twijfels te opperen omtrent de uitvoering van deze historische vlucht; de uitvoering ervan werd als volgt officieel geregistreerd. De cockpit werd bij het vertrek verzegeld en alleen na de landing terug op Edwards AFB verbroken. De zegels aangebracht op de tankdeksels waren eveneens intact gebleven. Een sensor op het landingsstel wees uit dat het in- en uitklappen ervan beperkt bleef tot het opstijgen en landen. Drie verzegelde barografen aan boord toonden aan dat nooit zo laag werd gevlogen dat een heimelijke landing mogelijk was Tenslotte bevestigden radarpeilingen de route als volgt: zuidelijk van Hawaï, Thailand, Kenia, Trinidad, Costa Rica, en zuidelijk langs San Diego, USA
Bronnen:
Flying magazine, 1/1983, p. 60
Flying magazine, 8/1984, p. 89
Flying magazine, 12/1984, p. 58
Flight Int’l, 14-2-1987
AOPA Pilot, 2/1987, p. 34, 40, 42
Plane & Pilot, 4/87, p.28, 34, 38
Flying magazine, 3/1987, p. 28
Press Release, June 2, 1984 ‘Voyager is unveiled’
‘World Flight, the Voyager’, paper by Jack Norris
Bibliografie:
‘Voyager’, Yenna Yeager & Dick Rutan, New York, Alfred A. Knopf ISBN 0-394-55266-0 (1987). Van enkele van deze boeken door Rutan en Yeager gesigneerd, werden de katernen niet opengesneden, dit ter verhoging van de bibliofiele waarde.
Het boek ‘Voyager’ werd in het Nederlands uitgegeven door Van Holkema & Warendorf ISBN 90-269 4486 1, waarbij het copyright berust bij Uniboek (1988)
‘Voyager, The World Flight’, door Jack Norris, technical director Voyager Mission Control, ISBN 0-9620239-0-6, Het is The official log, flight analysis and narrative explanation in the Smithsonian National Air and Space Museum Records.
Meer technische informatie over de Voyager: www.aerospaceweb.org/aircraft/research/voyager
Guido Bouckaert
Foto’s: Archief Aeroscript
