Zwartberg, 27 augustus 2012. Het vliegveld van Zwartberg, met op de achtergrond de mijnterrils, blijf ik een fantastische locatie vinden. Bij ons bezoek waren er zowel motorvliegers actief, als zweefvliegtuigen en modelvliegtuigen. Die modelbouwers hebben er een prima plaats gekregen, inclusief banken voor bezoekers. Maar vandaag hadden we vooral oog voor de vloot van Toon Jacobs (69 jaar) en zijn echtgenote Thea (70). Het sympathieke echtpaar stalt hier maar liefst zeven van hun sportvliegtuigen, zes staan er nog bij hen thuis in Niel-bij-As.
 | Thea en Toon Jacobs, navigator en piloot, in de moderne AutoGyro Europe Calidus (www.autogyro.com). Thea: “Vroeger sliepen we op de Fly Ins in een tentje onder de vleugels. We zijn nu wat ouder en hebben een camper gekocht, op een aanhangwagen nemen we dan een vliegtuig mee.” |
Van modelbouw naar een PPL
De Nederlander Toon Jacobs was in een vroeger leven installateur van centrale verwarming en zwembaden. In 1976 had hij een ernstig auto-ongeval. Twee jaar moest hij met krukken lopen en hij kreeg onverwacht de tijd om zich met modelbouw bezig te houden. Toon: “Ik woonde in de buurt van Venlo en trok naar de modelbouwclub Jupiter op de Groote Heide voor wat hulp. Mijn echtgenote Thea kwam al vlug met het idee om zelf een groot vliegtuig te bouwen, dan konden we echt samen gaan vliegen. Vele vliegtuigbouwers zijn trouwens als modelbouwer gestart.”
Toon leerde ondertussen vliegen op Kempen Airport in het Nederlandse Budel. In 1985 behaalde hij er zijn PPL. In 1986 kocht hij de Piper PA-18-135 Super Cub PH-DKD (constructienummer 18-3863), vooral om wat meer vliegervaring op te doen. Al in 1990 verwisselde het toestel van eigenaar. De Super Cub vliegt nu in Nieuw-Zeeland. Na de Piper schafte het echtpaar zich in Duitsland de Gyroflug SC.01B-160 Speed Canard aan (cn S-25, registratie PH-TEY vanaf 1990). Deze Gyroflug staat nog altijd in een hangar in Zwartberg.
 | PH-TEY, de Gyroflug die Toon aankocht na zijn Piper Cub. |
Handige Toon en Thea
Voor Toon zijn bouwlust heb ik veel bewondering, de man heeft gouden handen. Vooraleer met de vliegtuigbouw te beginnen had hij in Nederland al zijn eigen woning gebouwd, inclusief de meubels. Zijn eerste vliegtuigen werden gebouwd in de hal van zijn overdekt zwembad. Toon: “Van onze dochter mocht ik het zwembad afdekken als werkplaats, op voorwaarde dat ik een nieuw buitenzwembad aanlegde. Een faire deal vond ik dat. Mijn eerste drie vliegtuigen zijn in dat overdekte zwembad gemaakt.”
In 1999 besloten Thea en Toon van het Nederlandse Reuver (twaalf kilometer ten zuidwesten van Venlo) naar België te verhuizen. Ze hadden meer dan veertig jaar hun eigen zaak gehad, nu wilden ze volop van het leven gaan genieten. Het koppel vond een rustig stekje in Niel-bij-As, acht kilometer van het vliegveld van Zwartberg. In Niel-bij-As bouwden ze hun droomhuis annex vliegtuigatelier. De sympathieke Belgische vliegvelden konden hen al langer bekoren.
In de lucht is Toon de piloot en Thea de navigator. In het atelier geldt dezelfde hiërarchie als in de cockpit. Toon zegt hoe de materialen moeten bewerkt worden, Thea volgt nauwkeurig zijn instructies. Thea: “Ik doe het heel graag, zonder vliegtuigen kunnen we niet meer leven. Tijdens de wintermaanden werken we dagelijks vele uren in ons atelier, in de zomer maken we meer vluchten. Van Toon kreeg ik eens een tuinhuisje. Inmiddels is dat de spuitcabine geworden dat alle kleuren van de regenboog heeft.”
Het eerste zelfbouwtoestel
Het eerste toestel dat Toon zelf bouwde was de Pottier P.180S (cn 107), op 12 maart 1991 kreeg het officieel de registratie PH-TEJ. Sinds 2011 is het bewijs van luchtwaardigheid vervallen en staat het thuis gestockeerd bij de eigenaars. Gemiddeld werken Toon en Thea twee jaar aan een vliegtuig. Aan dit eerste toestel besteden ze maar liefst vier jaar, vooral omdat de officiële instanties toen nog vrij argwanend naar de zelfbouwsector keken en ze de zelfbouwers eerder probeerden te ontmoedigen dan te stimuleren. Toon: “Maar gelukkig kwam er in Nederland toch een doorbraak ten gunste van de zelfbouw. Nu ben ik zelfs begeleider bij de Nederlandse Vereniging van Amateur Vliegtuigbouwers (NVAV, www.nvav.nl).” De Pottier werd niet aangekocht als een bouwpakket, maar als een constructietekening. Alle onderdelen en materialen moesten zelf bij elkaar gezocht worden., stukken moeilijker dus dan wat amateur-vliegtuigbouwers nu krijgen voorgeschoteld. Het viel ons ook op dat Toon en Thea bedreven waren in de bouw met zowel hout, metaal als kunststof.
En dan de vloot
Ook het tweede toestel begon ten huize van Toon en Thea als een bouwtekening. De Colomban MC-15 Cri-Cri (cn 508) werd op 14 oktober 1993 geregistreerd als PH-THE. Om met de Cri-Cri te mogen vliegen moest Toon vijf uur les volgen op een tweemotorig vliegtuig. De Cri-Cri staat nu in Niel-bij-As gestald maar in 2008 verliep het bewijs van luchtwaardigheid. De Pottier P.220S Koala PH-TAJ(cn 166) werd daarentegen aangeschaft als een materiaalpakket. De registratie werd toegekend in 1996 en het toestel is nog steeds vliegwaardig vanop Zwartberg.
 | Toon bij zijn Cri-Cri, gefotografeerd in Kiewit op 30 augustus 2009. |
In Australië kocht het echtpaar de PH-TAT Slepcev Storch Mk.4(cn 0049. Het prachtig afgewerkte vliegtuig staat in Zwartberg. Sinds 1999 is het in Nederland geregistreerd. Het is geschilderd in Luftwaffe-kleuren en het draagt op de romp de kentekens A2+BL. De Storch was het vierde vliegtuig dat de Nederlanders bouwden. De Rotorway Exec 162F (cn G110) werd hun vijfde toestel. In 1996 kreeg het de Nederlandse registratie PH-TET. De Rotorway kwam bij Toon en Thea aan als een bouwpakket en is nu perfect afgewerkt, ook weer een pareltje in de vloot van het duo. Slechts één probleempje houdt de heli aan de grond. Toon mist namelijk een vliegbrevet voor helikopters, Toon kennende wordt daar aan gewerkt.
 | De Rotorway Exec voor de loods in Zwartberg. Thea: “Achter onze camper trokken we de Exec naar een tentoonstelling in Parijs. Natuurlijk hadden we veel bekijks toen we daarmee door Parijs reden.” |
 | De Slepcev Storch in 1998 in aanbouw in het atelier in Niel-bij-As. Toon: “Om op te stijgen heb ik geen startbaan nodig, de drempel is voldoende.” (Foto Toon Jacobs) |
Het zesde toestel dat we binnen en buiten bewonderden was het enige Belgisch geregistreerde vliegtuig, nl. de OO-E19 (cn 664), een Murphy Renegade Spirit waarvan het materiaalpakket door LimAir was geleverd. Het toestel kreeg een Belgische registratie omdat er eerder al Renegades in België waren afgeleverd. De tweedekker staat nu gestald in Zwartberg.
 | Achteraan de Murphy Renegade Spirit, vooraan de Pottier Koala. De PH-registraties krijgen als derde letter een ‘T’, opgedragen aan Thea. |
De (PH-TEI) Bede BD.5T (cn 205) werd aangekocht als bouwpakket en is volledig afgewerkt. In 2006 werd de registratie PH-TEI gereserveerd maar een jaar later al geannuleerd. Thea: “Dat is het enige vliegtuig waarmee mijn echtgenoot niet mag vliegen. We zijn zeven keer naar Oshkosh geweest, ik heb dit type er nooit zien vliegen. In de States zijn er veel van deze toestellen verongelukt. Ik vind het veel te onveilig en ik zie Toon er dus niet graag mee vliegen. Het staat veilig thuis in Niel.”
In Zwartberg is de Titan T-51 Mustang (cn M06XXXC0HK0096) PH-THI zeker een prachtige blikvanger. Het is een 3/4de replica van een North American P-51 Mustang. Het bouwpakket voor dit achtste vliegtuig werd vrijwel volledig afgewerkt maar het toestel is nog niet vliegwaardig. Mogelijk krijgt de replica binnen een paar maanden haar luchtwaardigheidsbewijs.
 | ”Geraldine “ is de koosnaam van de Titan Mustang. Toon: “In de States zagen we de echte en glanzend mooie P-51D Mustang Geraldine van Chuck Greenhill. De wielen van mijn Mustang zijn ook intrekbaar. Ze worden bediend door … het hydraulisch systeem van een hospitaalbed.” Links de Slepcev Storch. |
Toon en Thea zijn bijzonder lovend over hun AutoGyro Europe Calidus 09 D-MTEBb (cn D10C15). Toon: “Ik heb het vliegtuig nieuw gekocht in de fabriek in het Duitse Hildesheim. De zetels in de tandemzitter zijn zeer comfortabel. Je stapt er heel gemakkelijk in, een prima toestel voor Thea. Het staat in de loods in Zwartberg.” Een andere autogyro staat thuis bij het echtpaar in Niel-bij-As, nl. de
Rotortec Clouddanser Gyrocopter D-MYOB (cn 22909/7328-07). Volgens Toon voldoet deze gyrocopter niet aan de door hem gestelde technische eisen, het verder afwerken en eventueel voorzien van een zwaardere motor is dus geen prioriteit.
Het Tsjechisch houten bouwpakket voor de Spacek SD-1 Minisport (cn 15) is ondertussen vakkundig gemonteerd. In april 2011 werd het toestel PH-4H6 geregistreerd. Deze eenzitter –hun negende zelfbouwproject– staat ook in Niel-bij-As. Toon: “Het toestel weegt amper 120 kilo en wordt aangedreven door een Hirth van 50 pk. In Tsjechië vliegen er nog rond met een Trabant-motor van 33 pk.”
 | Thea en Toon tijdens een low pass op het vliegveld van Zwartberg (www.autogyro.com). Toon: “Een helikopterpiloot die opleiding krijgt voor een gyrocopter moet zijn helikopterkennis aan de kant schuiven, een gyrocopter heeft immers totaal andere vliegeigenschappen. Mijn instructeur vertelde mij zelfs dat het moeilijker is om een helikopterpiloot op te leiden voor een gyrocopter, dan iemand die nog nooit een stuurknuppel heeft vastgehouden.” |
Daar ten huize Toon en Thea staat ons nog een verrassing te wachten. Hier wordt immers vlijtig gewerkt aan de Verhees Delta II, een tweezitter (side by side) van het unieke toestel van ontwerper Bart Verhees. Inclusief de Gyroflug wordt de Verhees Delta II het dertiende toestel in de vloot van het vliegende echtpaar, het tiende vliegtuig dat zelf werd gebouwd.
Voor Hangar Flying was dit een heel sympathiek bezoek aan het echtpaar én aan Zwartberg. Tussen de vluchten door luisterden we nog naar verhalen van een man die als zestienjarige in de mijn ging werken en nu regelmatig op het vliegveld met zijn kleinkinderen komt wandelen. Zijn idee over ons vliegend echtpaar: “Geen hautaine piloten die mij vanuit de hoogte aankijken, maar zeer aangename mensen die mij ook al eens ongevraagd lieten genieten van hun vliegtuigen.”
 | Het gesprek in Zwartberg met Toon Jacobs en zijn echtgenote Thea was een van die momenten waar we bij Hangar Flying graag aan terugdenken. We zagen het echtpaar later nog verschillende keren terug en telkens was de ontmoeting even hartelijk. Het was dan ook pijnlijk om te vernemen dat Toon ons op zaterdag 21 september 2013 jammer genoeg heeft verlaten. Hij overleed op het Franse vliegveld Marville bij het testvliegen van zijn met elektrische motoren uitgeruste Colomban MC.15 Cri-Cri. (Foto Manu Godfroid, Avernas, 25 augustus 2013) |
Research: Jan Mangelschots (BCARG 26/2 oktober 2010) en Luc Wittemans.
Frans Van Humbeek
Foto’s: Paul Van Caesbroeck
