Eigenbrakel, 13 februari 2013. Grote horloges met veel wijzertjes en veel cijfertjes, het lijkt bij luchtvaart te horen zoals de kleur rood bij Ferrari. Maar wat maakt nu een horloge tot een échte pilotenhorloge? We gingen het na.
 | Alberto Santos-Dumont was niet alleen één van de eerste piloten, hij stond ook aan de wieg van de polshorloges. (Foto via Wikipedia) |
Luchtvaart ligt eigenlijk aan de oorsprong van alle polshorloges. In het begin van de 20e eeuw bestonden er immers enkel zakhorloges. Het was één van de eerste piloten, Alberto Santos-Dumont die in 1904 opdracht gaf aan Louis Cartier om een horloge te ontwerpen dat tijdens de vlucht praktisch bruikbaar was. De bedoeling was dat hij zijn beide handen vrij kon houden om het vliegtuig te bedienen, en niet met één hand een zakhorloge moeten manipuleren. Het polshorloge was geboren! Reeds vanaf het begin gaat men voor een ontwerp dat goed afleesbaar en eenvoudig te gebruiken is.
Basis
In de eerste plaats moet een pilotenhorloge accuraat de tijd bijhouden, duidelijk afleesbaar zijn en liefst over een chronometer beschikken. Volgens deze basiscriteria zou eender welke digitale tijdsaanduider volstaan, maar dit is hetzelfde zeggen dan dat een Lada ook kan volstaan om van plaats A naar plaats B te rijden. Soms wil je gewoon iets meer.
Zoals gezegd is een goede afleesbaarheid de eerste eis voor een pilotenhorloge. Witte cijfers en wijzers op een zwarte achtergrond zijn wat dit betreft ideaal. Om ook ’s nachts nog duidelijk te zijn, zijn wijzers en getallen in een lichtgevende verf aangebracht.
Kwarts of mechanisch?
Vroeger bestonden er enkel mechanische horloges. Dit wil zeggen dat de wijzers werden aangedreven door een ingewikkelde mechaniek die haar energie haalt uit een opgewonden veer. In de jaren zeventig van vorige eeuw werd het kwartsuurwerk geïntroduceerd welk veel goedkoper was om te produceren, en bovendien veel nauwkeuriger is. Toch zullen échte horlogeliefhebbers nog altijd een mechanisch uurwerk verkiezen.
 | Elvis Presley met één van de eerste kwartshorloges om zijn pols: een Hamilton Ventura. (Foto Hamilton) |
Om de nauwkeurigheid van de mechanische horloges te verhogen, gaan sommige producenten van pilotenhorloges zo ver dat ze de behuizing niet alleen waterdicht, maar ook drukdicht maken. Op grote hoogte is er immers een lagere druk, en dus ondervinden de bewegende onderdelen minder weerstand waardoor het mechanisme sneller loopt. Of een gewone gebruiker iets merkt van dit gimmick is maar de vraag.
Chronometer
In vlucht wordt niet alleen verwacht dat men weet hoe laat het is, maar ook hoe lang men al in vlucht is, of hoe lang men al over een bepaald traject van een navigatie aan het vliegen is. Een chronometer is daarom een noodzakelijke functionaliteit. Het minimum hier is een draaibare buitenring zoals men terugvindt rond duikhorloges. Hoewel dit een redelijk grove tijdsmeting is omdat er geen seconden gemeten worden, zal dit in vele gevallen nauwkeurig genoeg zijn. Bovendien is dit snel en duidelijk afleesbaar.
 | In het begin van de luchtpost bestond er nog geen radionavigatie, laat staan een GPS. De piloten moesten dus vertrouwen op een kaart, kompas en een tijdsaanduiding om hun navigatie met succes te volbrengen. (Foto Hamilton) |
Flyback en Rattrapante
Soms is meer precisie nodig zoals bijvoorbeeld tijdens een aanvlucht op instrumenten. In dit geval moet de gemeten tijd tot op de seconde nauwkeurig zijn. Een échte chronometer die de minuten en seconden weergeeft is dan aangewezen.
De piloot heeft op deze momenten niet veel tijd om op allerlei knopjes van zijn chrono te duwen om deze te stoppen, te resetten en terug te starten. Breitling ontwikkelde daarom in 1923 de zogenaamde ‘Flyback.’ Met dit mechanisme wordt de chronometer door één druk op een knop gestopt, op nul gezet, en terug gestart. Ondertussen hebben ook andere fabrikanten deze eigenschap overgenomen.
Een andere eigenschap die sommige chronografen hebben is een ‘Rattrapante’. Dit is een tweede secondewijzer om een tussentijd op te meten.
Natuurlijk is het summum van correctheid een digitaal horloge dat je tot op een honderdste seconde vertelt hoeveel tijd verstreken is, maar op enkele uitzonderingen na ontbreekt het deze aan een zekere cool-factor.
Hamilton
Om dit eerste deel over pilotenhorloges af te ronden moeten we zeker onze sponsor Hamilton vermelden.
 | Rara, wat is de overeenkomst tussen Hangar Flying en Stuntpiloot Nicolas Ivanoff, ook nog gekend van de Red Bull Air Race? Beiden blijven in de lucht (zij het in ons geval figuurlijk) dankzij de steun van Hamilton. (Foto Hamilton) |
Deze firma heeft immers al een lange traditie in de vervaardiging van horloges voor piloten. In het begin van de 20e eeuw waren ze de officiële leverancier van de Amerikaanse luchtpost. Daarna fabriceerden ze voor militaire piloten. Dit ging zelfs zo ver dat tijdens de tweede wereldoorlog de civiele productie en verkoop werd stopgezet, en dat enkel voor het leger geproduceerd werd.
Vernieuwing heeft altijd hoog in het vaandel van Hamilton gestaan. Het eerste kwartshorloge en het eerste digitaal horloge kwamen uit hun fabrieken.
Begin jaren 2000 werd Hamilton opgenomen in de Swatch-groep, waar het als luxemerk gepositioneerd wordt naast Rado en Longines. Dit wil niet zeggen dat de horloges meerdere maandlonen moeten kosten: een mooi automatisch pilotenhorloge schommelt rond de 1000 euro. Natuurlijk kan het ook iets duurder zoals op de ‘Face2Face’. Dit horloge wordt op een beperkte oplage van 888 exemplaren gemaakt, bevat twee onafhankelijke gangwerken in één behuizing, en gaat voor 5000 euro over de toonbank. Misschien wel veel geld, maar anderzijds ook niet duur voor zo’n staaltje exclusieve techniek in vergelijking met andere modellen in de betere juwelierszaak.
 | De Hamilton Face2Face is een prachtig staaltje techniek. Voor heel de Benelux zijn er slechts een handvol van de 888 exemplaren voorzien. (Foto Hamilton) |
In België is het merk nog in volle groei, en ook wereldwijd kon het in 2012 meer dan 30% groeien ten opzichte van het jaar ervoor. De originele promotie is daar wellicht niet vreemd aan: de horloges zijn zichtbaar in verschillende kaskrakers in de bioscopen, en het merk sponsort diverse airshows. De meest bekende zijn Oshkosh en Tannkosh, en dichter bij huis de vliegmeeting van Volkel (Nederland, nabij Eindhoven). Zet dus alvast 26 mei in je agenda om onder andere Nicolas Ivanoff aan het werk te zien!
 | Bruce Willis draagt in de laatste film ook een Hamilton horloge, zij het geen pilotenhorloge… pfff, watje. (Foto Hamilton) |
Volgende maand leggen we de werking uit van de rekenring die een horloge onmiskenbaar een ‘pilotenhorloge’ maakt, en bekijken we nog enkele andere functionaliteiten die terug te vinden zijn aan de pols.
Peter Snoeckx
