Genk, 12 april 2014. Er zijn boeken waarvan je bij de eerste aanblik al weet dat ze de lezer gaan boeien. De zopas in Genk aan het publiek voorgestelde publicatie ‘Léon de Brouckère. Belgisch luchtvaartpionier’ van auteur Jan Lantmeeters is er zo eentje. Het is een flinke kluif research over een vrijwel vergeten ingenieur, ballonvaarder, vliegtuigconstructeur en uitvinder.
Brandweerman en schrijver
Jan Lantmeeters (°1962) is beroepsbrandweerman bij Brandweer Genk. Sinds zijn jeugd is hij gepassioneerd door luchtvaart. Ruim tien jaar heeft hij onderzoek verricht naar het leven en werk van de Belgische luchtvaartpionier Léon de Brouckère. Toen Jan zijn eerste vragen voor informatie over de Brouckère doorstuurde naar luchtvaartmusea en historici, kwamen er vrijwel geen antwoorden. Het is vooral dankzij de hulp van de Nederlandse researcher Gerard Casius dat Jan het verhaal kon schrijven van de Brouckère. Inderdaad, in Nederland waren prachtige archiefstukken te vinden over onze Belgische luchtvaartpionier, vooral door het werk dat de Brouckère verricht heeft voor Nederlands-Indië.
Voorstelling ten huize Van Doren
Anniek Nagels, schepen van cultuur van Genk, was trots om Jan voor de boekvoorstelling te verwelkomen in het Emile Van Dorenmuseum, waar zowel oude als jonge kunstenaars een plaats krijgen. Emile Van Doren (°1865, †1949) was een Brussels kunstschilder die in Genk woonde en werkte, een trouwe bezoeker van het vliegveld van Genk. Schepen Nagels benadrukte dat dit boek over de Brouckère, die een nauwe band had met Genk, is geschreven op een manier dat alleen een échte Genkenaar dat kan. Burgemeester Wim Dries van Genk: “De familie Lantmeeters betekende al veel voor Genk, in het verleden droeg een familielid zelfs de burgemeesterssjerp. Dankzij o.a. de verhalen die de lokale heemkring heeft opgediept, ken ik al heel wat van onze lokale geschiedenis. Maar het is zeker aan Jan te danken dat ik nu ook weet dat we iets betekenden op luchtvaartvlak. Ik weet zeker dat de Brouckère zich hier in Genk zou hebben thuis gevoeld. Net zoals de Brouckère probeert Genk open te staan voor innovatie.” De burgemeester stelde zich ook de vraag of er misschien een straat naar Léon de Brouckère kon genoemd worden. Jan had zijn boekvoorstelling piekfijn voorbereid, met een knipoog naar de jongeren. Omdat de kinderen van de burgemeester en de schepen nog wat te jong waren voor de wat zwaardere luchtvaartresearch schonk hij hen, naast het officiële eerste exemplaar van zijn boek, ook een ludiek luchtvaartboek. Tof gedaan Jan.
 | Jan Lantmeeters (rechts op de foto) stelde zijn boek voor in het Emile Van Dorenmuseum in Genk. Links de Nederlandse onderzoeker Gerard Casius. (Foto Frans Van Humbeek) |
Gerard Casius, de Nederlandse onderzoeker die Jan heel veel informatie en foto’s heeft bezorgd, was aanwezig op de boekvoorstelling. Ook de Nederlandse Uitgeverij Geromy bv, die zorgde voor een verzorgde druk en lay-out, was present.
Léon de Brouckère (°Roeselare 1886, †Vorst 1944) kwam als ingenieursstudent in aanraking met de ontluikende Belgische luchtvaart. In 1905, tijdens zijn studies aan de Université Libre de Bruxelles, sloot hij zich al aan bij de Belgische Aëroclub. Hetzelfde jaar kocht hij zijn eerste ballon, hij zou meerdere keren deelnemen aan de Gordon Bennett Race.
Luchtvaartpionier de Brouckère
In 1910 verliet hij het Brusselse en begon samen met de Luikse ingenieur en luchtvaartpionier Emile Allard een fabriek waar vliegtuigpropellors werden gemaakt. Na het vertrek van Allard bouwde Léon de Brouckère zijn bedrijf verder uit. De ingenieur ging vliegtuigen bouwen naar een eigen ontwerp, vanaf 1911 werden er ook Deperdussin-vliegtuigen in licentie gebouwd. Samen met baron de Caters en de gebroeders Bollekens zou de Brouckère een van de voornaamste Belgische vliegtuigconstructeurs van voor de Eerste Wereldoorlog worden. In augustus 1914 plunderden de Duitsers het bedrijf in Herstal, ook het archief ging in de vlammen op. Nochtans vinden we in het boek van Jan Lantmeeters prachtige foto’s van ondermeer het transport van de vliegtuigonderdelen.
Een goede manier om een afzetmarkt te vinden voor de vliegtuigen van de Brouckère, was het oprichten van een vliegschool. Op die manier kon ook de interesse gewekt worden van het Belgisch en Nederlands Leger. De Brouckère startte in 1910 met vliegscholing in Kiewit maar in september 1911 tekende hij een contract voor de overname van het vliegveld van Genk-Waterschei. Daar begon hij een vliegschool onder leiding van Paul Hanciau. Hanciau had leren vliegen bij de vorige eigenaar van het Genkse vliegveld, Alexander de Pétrovsky, later oorlogspiloot in WOI. Een van de beroemdste leerlingen van de Brouckère was ongetwijfeld Ernest Demuyter, de Belgische held van de Gordon Bennett Races. Léon de Brouckère nam Henri Crombez in dienst als hoofdpiloot voor zijn Deperdussin-vliegtuigen. Crombez, ook weer een naam als een klok, was een van de bekendste Belgische luchtvaartpioniers.
Een hoofdstuk van het boek heeft Jan gewijd aan de deelname van de Brouckère aan de vliegweek van Temse in 1912. De Franse piloot Guillaume Busson vloog voor onze Belg met een de Brouckère-Deperdussin, voorzien van vlotters. Ook hier heeft Jan gezorgd voor schitterend beeldmateriaal.
De Nederlands-Indische officier Hein ter Poorten volgde eerst vlieglessen bij de Caters in Sint-Job-in-’t Goor, later bij de Brouckère in Kiewit en Genk. In Genk behaalde hij zijn vliegbrevet. De regering van Nederlands-Indië bestelde één de Brouckère-Deperdussin eendekker en twee de Brouckère tweedekkers voor de Nederlandse kolonie. Vier officieren van het Nederlands-Indische leger volgden succesvol een vliegopleiding bij de Brouckère. De bestelling verliep niet zoals gewenst en geen enkel van de bestelde vliegtuigen werd ingezet. Volgens rapporten uit Nederlands-Indië zouden vooral de gelijmde houtverbindingen de testen in het warme en vochtige klimaat niet hebben doorstaan, maar andere bronnen spraken tekortkomingen van het materiaal sterk tegen. De opleiding van de Nederlanders bij de Brouckère en de aankoop van zijn toestellen werd door onze Noorderburen als een mislukking beschouwd, waarvoor Hein ter Poorten en Léon de Brouckère met de vinger werden gewezen. Jan Lantmeeters stelt zich in zijn boek de vraag of de beschuldiging terecht was. In Frankrijk werd Armand Deperdussin in 1913 aangehouden wegens frauduleuze praktijken. Louis Blériot nam zijn firma SPAD over en de Brouckère mocht op die manier ook Blériot vertegenwoordigen in België.
Jan Lantmeeters vertelt ons ook wat er gebeurde met de de Brouckère-toestellen bij de aanvang van de Eerste Wereldoorlog, beslist een boeiend en tot voor kort ongekend verhaal. Vermoedelijk vluchtte Léon de Brouckère en zijn familie tijdens de Groote Oorlog naar Nederland, en vandaar naar Groot-Brittannië. Hij kon als vrijwilliger dienst nemen bij de sectie observatieballons van het Belgisch leger. Hij was op 3 februari 1915 aan boord van de eerste officiële opstijging van een observatieballon. In oktober werd de Brouckère ingeschreven als leerling-piloot van het Belgisch leger, vermoedelijk als waarnemer.
Na de oorlog richtte hij een eigen ingenieursbureau op en werd vertegenwoordiger van de Nederlandse maatschappij Van Berkel’s Patent, vooral succesvol in het vervaardigen van weegschalen en vleessnijmachines.
Op de boekenplank
Schuif uw andere boeken wat opzij, dit boek moet beslist een plaats krijgen op uw boekenplank. Zeker de historici onder ons zullen smullen van dit aanbod. Spijtig vind ik wel dat de foto’s en de afgedrukte documenten geen duidelijke bronvermelding kregen, enkele medewerkers danken voor geleverde foto’s is niet voldoende. De ondertitels bij foto’s staan in het Nederlands, Frans en Engels. Erg origineel is de briefwisseling met soms heel artistieke briefhoofden. Ook de ontwerptekeningen van schroeven, vliegtuigen en diverse patenten zijn mooi afgedrukt. In een van de bijlagen staat een vergelijking van de koopkracht van de Belgische frank en de Nederlandse gulden met de euro, interessant om te weten wat bijvoorbeeld een toestel van de Brouckère ons vandaag zou kosten.
 |
‘Léon de Brouckère. Belgisch luchtvaartpionier’ is verkrijgbaar door middel van het storten van 29,50 euro (+6,50 euro verzendkosten) op rekeningnummer IBAN: BE53 9731 1109 6053, BIC: ARSPBE22, ter attentie van Jan Lantmeeters. Vermelding: Léon de Brouckère en uw naam, adres, postcode en woonplaats.
Ook beschikbaar bij:
-Boekhandel Malpertuis, Molenstraat 24, 3600 Genk
-Bezoekersonthaal Kattevennen-Cosmodrome, Planetariumweg 19, 3600 Genk
-Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis in Brussel
ISBN: 978-90-818936-6-4
Voor Nederland te bestellen via www.luchtvaartboeken.nl
Harde kaft, formaat 30 x 21 cm, 288 bladzijden, 270 z/w foto’s
Frans Van Humbeek
