Brussels Airport, 3 april 2016. Verschillende redactieleden waren van nabij betrokken bij de dramatische gebeurtenissen van dinsdag 22 maart 2016. Omdat de bomaanslagen op Brussels Airport en in het metrostation Maalbeek zo’n enorme impact hebben op onze samenleving, hebben we toch besloten om een beknopt overzicht neer te pennen, van het moment van de moordaanslag tot de eerste vlucht die terug opsteeg van op Brussels Airport.
Brussels Airport, 22 maart 2016. In de luchthaventerminal van Brussels Airport hoor en voel ik een explosie. Ze wordt zeer snel gevolgd door een tweede ontploffing. Stof of rook komt boven uit de gebroken ramen van de Diamant. Ik neem een foto met mijn gsm, het is 8 uur. Niemand twijfelt, dit is een aanslag. Het is al snel duidelijk dat er slachtoffers zijn en veel gewonden. Uit respect voor de slachtoffers brengen we geen verhalen uit de getroffen vertrekhal.
Iedereen reageert op zijn eigen manier. Sommigen blijven heel koelbloedig, anderen zijn in shock of zullen nooit praten over de gruwel die hun pad hier kruiste. Er zijn medewerkers die nog hun job willen afmaken, een bijna surrealistisch beeld. Anderen begeleiden passagiers van vluchten die pas zijn aangekomen rustig naar veilige plaatsen op de luchthaven, doorgaans op de tarmac, niet ver van de vliegtuigen. Piloten hadden passagiers al geïnformeerd tijdens het taxiën naar de stand, een kalme stem had in het luchthavengebouw opgeroepen tot evacuatie. Piloten namen vanuit hun cockpit foto’s van de honderden verzamelde passagiers en werknemers op de tarmac. Veel mensen die hier verzamelden hadden absoluut niks van de bomaanslagen gehoord. Ze beseften pas later waaraan ze waren ontsnapt. Belgocontrol sloot de luchthaven voor alle luchtverkeer. Het laatste vliegtuig dat vertrok was de Jetairfly JAF217 B767 OO-JNL die om 08.04 opsteeg naar Orlando. Het laatste toestel dat landde was de Brussels Airlines SN2268 A319 OO-SSU, om 08.13 uur kwam het aan uit Copenhagen. De volgende dagen kozen slechts af en toe enkele ferryvluchten het luchtruim.
De spijkerbommen die gemene wonden veroorzaakten waren ontploft op plaatsen waar zeer veel mensen langskomen, zowel personeel als passagiers. Hoeveel personen heb ik later niet horen verklaren dat ze enkele minuten voor de explosie op de plaats van het drama waren gepasseerd. Maar sommigen bevonden zich net op dat noodlottige moment op de verkeerde plaats, zoals de check-in agente die al om 2 uur (!) was gestart om vroege passagiers met de glimlach te registreren, en precies op het einde van haar shift het leven verloor. Hoe erg kan het noodlot toch toeslaan. Het aantal slachtoffers had nog hoger kunnen zijn indien ook een derde bom in de mensenmassa tot ontploffing was gekomen.
De dagen voordien werd soms smalend gepraat over militairen die hier ‘wat rondhingen.’ Zij die op de plaats van de aanslag waren, kunnen bevestigen dat de soldaten doorgaans zeer koelbloedig reageerden, ze waren getraind en volgden strikte instructies. De politie heeft een kazerne vlakbij de vertrekhal en was ook direct en met veel mensen ter plaatse.
Zij die erbij waren vertelden dat de evacuatie van de tarmac vrij vlot verliep. Bussen brachten de geëvacueerden ondermeer naar onderhoudsloods 41 waar ook al direct personeel stond voor de eerste opvang. De meeste getroffenen vertrokken van daar te voet naar een verzamelplaats in de buurt van de DHL-loodsen. De hulpdiensten reageerden professioneel, ze verdienen alle lof.
Twee dagen na de aanslag konden vrachtvluchten heropgestart worden, de cargozone van Brussels Airport was technisch gezien niet getroffen. Uiteraard hadden ook die medewerkers harde klappen gekregen door het verlies van collega’s of vrienden, of door de traumatische ervaring.
Op vrijdagmiddag 25 maart werd het gerechtelijk onderzoek in de terminal van Brussels Airport afgerond en konden ingenieurs de schade opmeten en een plan van aanpak voor de heropbouw beginnen uitwerken. Gelukkig werden geen ernstige stabiliteitsproblemen aan het terminalgebouw vastgesteld. Arnauld Feist, CEO van Brussels Airport Company, verklaarde al snel dat een nieuwe vertrekhal geen copy paste van de huidige 22 jaar oude terminal zou worden. Om ramptoerisme te voorkomen bleef een zeer strikte veiligheidsperimeter behouden.
Vanaf 26 maart werd geleidelijk bagage uit pier A en pier B, bagagehal en reclaimzone weggehaald en overgebracht naar gebouw 722 op Brucargo waar passagiers deze konden komen ophalen.
Al vanaf de eerste dagen werden op verschillende locaties in dit land herdenkingen en stille momenten van samenzijn georganiseerd om steun te betuigen aan de slachtoffers van de aanslagen, hun families en vrienden. Op paasmaandag 28 maart was er bijvoorbeeld een oecumenische gebedswake in de Sint-Michiels- en Sint-Goedelekathedraal in Brussel. Camera’s en microfoons verstoorden het ingetogen karakter en de stilte van de kathedraal.
Weer hebben we gemerkt dat de sociale media dikwijls een bron is waarop informatie snel kan gedeeld worden. Terwijl de pers soms een gebrek aan ethiek werd verweten, kon op de sociale media iedereen zijn gang blijven gaan en voor families soms zeer ruwe beelden posten.
Heel indrukwekkend was het bloementapijt aan het Beursplein in Brussel, met veel plaats voor sereniteit en diversiteit, écht Brussel. Altijd stonden er wel buitenlandse zendwagens klaar voor reportages. Ik zag krijttekeningen en boodschappen in vele talen. Er waren natuurlijk heel wat teksten die naar de luchthaven verwijzen. Ik zag veel bloemen in bierflesjes, inderdaad een Belgisch accent. Zij die getroffen waren door de aanslagen van Maalbeek en Brussels Airport zochten hier troost. De wereld rouwde mee, met Belgische vlaggen van op de Burj Khalifa in Dubai tot de Eifeltoren in Parijs. Die serene sfeer werd eenmaal schrikwekkend verstoord door hooligans die ‘hun medeleven’ kwamen betuigen, zij het op een foute manier.
 | Bloemen en mensen van allerlei culturen aan het Beursplein in Brussel. (Foto Frans Van Humbeek) |
 | Kiss&Fly krijgt hier een heel tedere betekenis. (Foto Frans Van Humbeek) |
Het luchthavenpersoneel, zowel van Brussels Airport als van de regionale luchthavens, wou duidelijk tonen dat er niet zou toegegeven worden aan terrorisme. Iedereen werkte keihard om passagiers alternatieven te bieden of om Brussels Airport zo snel mogelijk, maar weliswaar met een beperkte capaciteit, te heropenen. Testen voor de nieuwe tijdelijke infrastructuur voor het incheckproces en de passagiersflows gingen door op dinsdag 29 maart. Zeer snel vond Brussels Airport Company 800 vrijwilligers om deel te nemen aan de testen. De aanwezigen voelden een grote verbondenheid, de luchthavengemeenschap was meer dan ooit een sterke en hechte groep. In tijdelijke hallen, zeer snel en efficiënt opgetrokken in de buurt van de Connector, doorliepen testpassagiers een eerste veiligheidscontrole, controlepunten en check-in alvorens via een trappenhal naar het onbeschadigde screening-platform van de Connector te wandelen, van waar het normale traject voor passagiers werd verder gezet. Aankomende passagiers zouden het gebruikelijke traject volgen want de aankomsthal was slechts licht beschadigd. De vraag is natuurlijk of ook andere Europese luchthavens reizigers stevig gaan controleren voor ze hun terminal betreden. Gaan de spoorwegen deze stappen van de luchtvaartsector volgen?
Vanaf 29 maart konden ook een aantal burelen van administratief personeel terug in gebruik genomen worden. Veel mensen beschouwden dit als een opluchting, terugkeren naar de vertrouwde werkplek en niet toegeven aan terroristen die onze manier van leven bedreigen. Net zoals een waardige premier Michel weerhouden we ons om oorlogstaal te gebruiken. We gaan het ook niet hebben over een aantal politici en vakbondsafgevaardigden die garen probeerden te spinnen bij het terreur, een wansmakelijke vertoning. Toegegeven, we zagen ook veel politici en vakbondsmensen die zich tijdens deze moeilijke periode sterk hebben ingezet. We hebben vooral nood aan reflectie nadat de crisis is bedwongen. We zullen ons weer moeten afvragen of na deze Belgische Nine Eleven een verdere versnippering van onze staatsstructuur nog zinvol is. In dit land dat een zakdoek groot is wordt crisiscommunicatie zeer moeilijk.
Het deed deugd om na de aanslagen ook reacties te krijgen van personen die eerder hun job op de luchthaven hadden verlaten omwille van andere professionele keuzes. Met hun hart waren ze duidelijk nog bij Brussels Airport. Ex-werknemers moesten vechten tegen de tranen en waren ook erg aangedaan door de vreselijke terreurdaden. Ze misten geen enkel nieuwsbericht en lieten hun bezorgdheid kennen via ondermeer de sociale media. Sommigen drukten mij ook met de neus op de harde alledaagse realiteit. Een Noorse correspondent schreef mij op 25 maart: “I feel really sorry for what happened in Brussels. I know how the fanatics are, I lived seven years in the Middle East.” Vijf dagen na de aanslag in België kwamen bij een zelfmoordaanslag in de Pakistaanse stad Lahore minstens 65 mensen om, onder wie vooral vrouwen en kinderen. Een aanslag nabij een speeltuin. Eén bladzijde in een krant.
Een luchthaven als Brussels Airport is eigenlijk wonderlijk flexibel in crisissituaties. Ik herinner mij bijvoorbeeld Nine Eleven of de uitbarsting van de IJslandse vulkaan die voor grote chaos zorgde in het luchtverkeer. Telkens slaagde onze luchthavengemeenschap er toch in om reizigers goed op te vangen. Het verschil met de aanslag van 22 maart 2016 is natuurlijk dat Brussels Airport zelf in het hart werd getroffen en er heel wat leed werd veroorzaakt in de directe omgeving van de werknemers, bij passagiers of familie en vrienden. Iedereen vroeg zich na de testen van de nieuwe incheckprocessen dan ook af of de werknemers wel psychisch klaar waren om opnieuw te starten. Voor alle luchthavenmedewerkers was zowat permanent psychologische begeleiding beschikbaar, zowel individueel als in groepsessies. Sommige mensen slaagden erin om snel het werk te hervatten, een grote groep had meer tijd nodig om de aanslag te verwerken en dit een plaats te geven in hun leven. Groepen als check-in bedienden moeten begrijpelijk een grote psychologische stap zetten alvorens terug achter een balie plaats te kunnen nemen. Tijdens de start-up werd dan ook met vrijwilligers gewerkt.
Een luchthaven is een zeer competitieve omgeving en zelfs in dit soort van crisissituaties mag de economische realiteit niet uit het oog verloren worden. De negatieve financiële impact op de aanwezige luchtvaartbedrijven is nog niet exact berekend maar is zeker enorm. Het voelde in de dagen na de aanslag zeer vreemd aan om bijvoorbeeld door de shopping area te lopen waar de exclusieve winkels er verlaten bij lagen. Schoonmaakploegen van kantoren of vliegtuigen waren werkloos, cateringbedrijven konden slechts een gedeelte van hun productie kwijt op andere luchthavens, enz.
Niet alleen luchtvaartmaatschappijen verliezen handenvol geld, ook de werknemers zijn de dupe. Veel personeel zat zonder werk en kwam door overmacht terecht in een stelsel van tijdelijke werkloosheid, iets wat voelbaar is in het loonzakje. Veel werkkrachten werden uitgestuurd naar de regionale luchthavens die van de ene dag op de andere de ruggengraat van het Belgisch luchtvaartnetwerk werden. De vindingrijkheid en de inzet van hun luchtvaartpersoneel kende geen grenzen. Ik hoor Marcel Buelens, CEO van de luchthavens van Oostende en Antwerpen, nog zeggen hoe er tuintafels werden aangesleurd om de screening van passagiers te vergemakkelijken. Op de luchthaven van Luik slaagden ze er wonderwel in om het gebruik van hun luttele vier gates (!) maximaal te benutten voor de massa vluchten die ze moesten verwerken, vooral een huzarenstukje van de passagiersagenten. Alle werknemers werkten bijzonder polyvalent en dat zorgde voor een grote gedrevenheid.
 | Vertrek van de Jetairfly Boeing 767-304(ER) OO-JNL in Oostende. (Foto Tom Brinckman) |
 | De Iberia A321 EC-JNI ‘Palmeral de Elche’ op de luchthaven van Luik. (Foto Giovanni Verbeeck) |
Op zaterdag 2 april kondigde Arnaud Feist officieel aan dat een dag later drie Brussels Airlines passagiersvluchten van op Brussels Airport zouden vertrekken. Arnaud Feist: “Deze vluchten zijn het eerste hoopgevende signaal van een luchthaven die rechtstaat na een laffe aanval. Dat we amper twaalf dagen na de verwoestende aanslagen weer van start kunnen gaan, is een teken van onze gezamenlijke kracht op Brussels Airport.”
Er werd gestart met een beperkt en eenvoudig aanbod, dat gradueel zou uitgebreid worden. De toegang tot de luchthaven bleef zeer beperkt en er kwam bijkomende controle voor de passagiers zich aanmelden aan de incheckbalie. Ook op weg naar de luchthaven zouden al steekproefgewijs controles van wagens uitgevoerd worden. Feist bedankte ook de regionale luchthavens voor hun inzet en operationele hulp tijdens de crisis en verzekerde dat er hard werd gewerkt om Brussels Airport zo snel mogelijk op de normale capaciteit te laten draaien. Er werd een begin gemaakt met de afbraakwerkzaamheden van alle beschadigde elementen in de vertrekhal en de luchthaven werkte al snel aan een strategisch plan voor de renovatie van de vertrekhal met als doel om een maximale capaciteit beschikbaar te hebben tegen het begin van de zomervakantie. Arnaud Feist: “In de dagen na de aanslag heb ik bij eenieder veel moed, fierheid voor Brussels Airport en doorzettingsvermogen gezien. Dat stemt mij hoopvol voor de toekomst van onze luchthaven en overtuigt me dat we na deze crisis sterker dan ooit tevoren zullen zijn.” Feist was trouwens niet de enige directeur die lof had voor het luchthavenpersoneel, ook andere CEO’s van luchthavenbedrijven deelden zijn lof voor de inzet van hun personeel. Laurent Levaux, Chief Executive Officer van het handlingbedrijf Aviapartner, had het een aantal dagen eerder opgenomen voor allochtone medewerkers die met de vinger gewezen werden omwille van niet bewezen lacunes in de screening van nieuwe werknemers.
Onder een stralende zon is dan op zondag 3 april 2016 de eerste passagiersvlucht sinds de aanslagen van 22 maart vanaf Brussels Airport vertrokken. Brussels Airlines SN1901 A320 OO-SNC met bestemming Faro, taxiede voor vertrek langs een erehaag van de hulpdiensten en steeg op om 13.42 uur. Ondermeer minister van mobiliteit Jacqueline Galant en minister van defensie Steven Vandeput waren aanwezig. De vlucht werd symbolisch uitgevoerd met het Magritte-vliegtuig van Brussels Airlines, dat één dag voor de aanslagen was onthuld in loods 41. Vrijheid van denken was voor een kunstenaar als René Magritte levensbelangrijk. Niets had de Belgische way of life die derde april op de luchthaven beter kunnen accentueren dan de take-off van de Magritte-Airbus. Na de OO-SNC vertrok nog de SN1545 A319 OO-SSU om 16.04 naar Athene en de SN1795 RJ100 OO-DWE om 18.36 naar Turijn.
 | We are back! Het Belgische icoon Magritte kiest als eerste het luchtruim op 3 april 2016. (Foto Kevin Cleynhens) |
Brussels Airlines CEO Bernard Gustin: “De organisatie van onze vluchten heeft een gigantische inzet gevergd van onze Brussels Airlines medewerkers en van de personeelsleden en diensten op de luchthavens van Antwerpen, Luik, Frankfurt en Zurich. Ik ben hen zeer erkentelijk voor hun indrukwekkende inzet. Ze hebben het quasi onmogelijke toch mogelijk gemaakt. Ook een oprecht woord van dank voor Brussels Airport waar dag en nacht werd gewerkt aan de heropening van de luchthaven. We kijken er naar uit om ons vluchtprogramma nu opnieuw op te bouwen in onze thuisbasis. ” Precieze datums voor de terugkeer van de andere luchtvaartmaatschappijen waren op 4 april nog niet gekend. Enkel Delta had op dat moment te kennen gegeven dat ze de verbinding met Atlanta –vermoedelijk tijdelijk– zouden stopzetten. De meeste andere maatschappijen probeerden toch wel snel terug te keren, wat ook een zeer precies afgewogen en eerlijk puzzelwerk vereiste van de onafhankelijke slot coördinator en de beheerders van de airline schedules.
Marc Descheemaecker, voorzitter van de raad van bestuur van Brussels Airport Company zei nog: “De aanval treft iedereen diep in het hart. Maar het is belangrijk de draad weer op te pikken. Brussels Airport is de tweede economische motor van het land. De luchthaven biedt niet alleen 20.000 mensen een job maar dankzij de connectiviteit met de rest van de wereld kunnen bedrijven in ons land zich ontwikkelen en groeien.”
Kijk voor de meest actuele vluchtinformatie naar de website van Brussels Airport, www.brusselsairport.be of www.brusselsairport2203.be.
Frans Van Humbeek
