Luik, 30 april 2016. Jean Berger (70) was als jonge snaak al begeesterd door de helikopters van Sabena. Dat is gemakkelijk te begrijpen als je weet dat Jean en zijn ouders vlakbij de helihaven van Luik woonden. Hangar Flying ging snuisteren in zijn uitgebreid archief, hij vertelde ons het verhaal van de helihaven.
 | Ligging van de vroegere helihaven. (Google Maps) |
Na de oprichting van het eerste regelmatig Europees postnetwerk met Bell 47D1 (21 augustus 1950) door Sabena, volgde op 3 augustus 1953 de start van de eerste geregelde internationale passagiersluchtlijn per helikopter. Deze verbond de helihaven van Brussel Groendreef met Antwerpen en Rotterdam. Daarna volgden geleidelijk landingsplaatsen in Rijsel, Luik, Maastricht, Keulen, Bonn, Eindhoven, Duisburg en Dortmund. Uiteindelijk stopte het Sabena-helikopternet officieel op 1 november 1969. Over de Sabena-helikopters brachten we al eerder artikels (vb. www.hangarflying.eu/nl/content/terugblik-op-het-sabena-helikopternetwerk-vanuit-een-sikorsky-s-58c), deze keer hebben we het specifiek over de helihaven van Luik.
Het gezin Berger woonde op een boogscheut van de helihaven, in een appartementsgebouw op de hoek van de Rue de Fragnée en de Quai de Rome, aan de oevers van de Maas. De helihaven lag aan de Boulevard Frère Orban, rechtover het Palais des Congrès, nabij de Pont Albert I (vroeger Pont de Commerce genoemd.) De helihaven werd aangelegd op een gedempte oever van de Maas, vlakbij een ook al verdwenen sluis. Op oude postkaarten is nog duidelijk te zien dat er vroeger water stroomde op de plaats waar de helihaven zou verrijzen.
 | Postkaart waarop vooraan nog de sluis te zien is en (nabij de brug) de plaats waar de helihaven zou komen. (Archief Jean Berger) |
 | Nabij de brug (links) ligt de helihaven. In het begin was de oppervlakte vrij beperkt, tot aan de witte afsluiting. Met de komst van de Sikorsky S-58 zou ook een deel van het grasveld vooraan gebruikt worden als landingsplaats. (Archief Jean Berger) |
Op 21 augustus 1950 huldigde Sabena, in samenwerking met het Bestuur der Posterijen, de eerste regelmatige postdienst op het continent in. Piloot Armand Vervoort volgde met de Bell 47D1 OO-UBA de route Brussel-Libramont-Liège-Tongeren-Hasselt-Beringen-Turnhout-Herenthals-Antwerpen-Brussel. Hetzelfde traject werd die dag gevlogen door Gérard Trémérie met de Bell 47D1 OO-UBB. Trémérie had geen post mee, wel een journalist. Die Helipost-route werd iedere dag gevlogen, behalve op zondag. Een echt terminalgebouw was er toen nog niet in Luik.
 | Inhuldiging van de postvluchten met de Bell 47D1 OO-UBA op 21 augustus 1950. (Foto Thill, Archief Jean Berger) |
Op 15 september 1950 om 13.40 uur viel de Bell 47D1 OO-UBB, na het opstijgen in Luik, omwille van een technisch probleem in de Maas. Het toestel blijft eerst nog een tijdje drijven. Piloot Trémérie opende een van de glazen deuren en sprong in het koude water, de sportieve piloot kon zich al zwemmend redden. Nog dezelfde dag werd het toestel om 17.20 uur uit het water gevist.
 | De Bell 47D1 OO-UBB na de crash in de Maas. Merk het gebroken rotorblad, de schade bleef erg beperkt. (Foto Sabena, Archief Jean Berger) |
Op 13 september 1953 werd de helihaven plechtig ingewijd met een bezoek van de S-55 OO-SHA. Aanvankelijk was de helihaven vrij klein, met slechts één baan die naar het landingsplatform leidde. Later is er nog een tweede platform aangelegd. Rond de helihaven stond een lage draad, absoluut niet te vergelijken met de huidige beveiliging van vliegvelden. De helihaven werd uitgebreid met een stuk grasland, daar konden vooral de zwaardere S-58 landen en opstijgen. Het gras werd daar zelden gemaaid. Passagiers die veel betaalden voor hun tickets moesten dikwijls in- en uitstappen met hun hakken in het hoge natte gras.
 | Bouw van de helikopterterminal in Luik, 9 juli 1953. Jean Berger woonde in het appartementsgebouw op de achtergrond. (Foto Sabena, Archief Jean Berger) |
Jean: “Zo’n kwartier voor de aankomst van de Sikorsky werd de Belgische vlag en de Sabena-vlag aan twee vlaggenmasten gehesen, vlakbij het terminalgebouw. Ik zag de vlaggen van in ons appartement en wist dan dat het tijd was om naar de helihaven te gaan. Als jonge rakker heeft een van de helikopterpiloten mij ooit een vlucht beloofd als ik de eerste zou zijn van de klas. Toen ik met mijn schitterend rapport naar de helihaven ging, weigerde mijn vader mij met een flauwe kwinkslag een zitje in de heli. Ik herinner mij nog heel goed hoe diep ontgoocheld ik toen was.”
 | Inhuldiging van de helihaven op 13 september 1953. In de achtergrond de Sikorsky S-55 OO-SHA. (Foto Sabena, Archief Jean Berger) |
 | Vertrek van de S-55 OO-SHA op de dag van de inhuldiging van de helihaven. (Foto Sabena, Archief Jean Berger) |
 | Een zeldzame opname van twee helikopters die tegelijk de helihaven bezochten, de S-55 OO-SHA (achteraan) en de OO-SHD. De postzakken liggen klaar. (Foto Sabena, Archief Jean Berger) |
Een windvaan gaf de windrichting aan, geen windzak. Jean: “Toen de helihaven werd gesloten heb ik die nog als souvenir willen bewaren maar dat is mij dus niet gelukt. Ik vraag mij af waar die is gebleven. “
In 1954 vervoerde Sabena in totaal 391.000 passagiers. Ter vergelijking, Brussels Airlines vervoerde in 2015 bijna twintig keer zoveel passagiers. Interessant is de voordracht van econoom Jules Naome op een conferentie in Luik op 9 december 1954. Volgens Naome vervoerden de Sabena-helikopters de eerste 15 maanden in totaal 23.000 reizigers, tellingen van de Sabena-directie spreken van 18.000 passagiers tijdens de eerste 12 maanden van de exploitatie. Nog volgens Naome zijn er in die eerste 15 maanden 1.600 passagiers op of afgestapt in Luik waarvan 448 van/naar Melsbroek voor doorverbindingen naar andere bestemmingen van (doorgaans) het Sabena-netwerk. Vanuit Luik gingen er 177 van/naar London, 120 van/naar Parijs, 21 van/naar New York en 50 van/naar Congo. Helikopterpassagiers kwamen vooral uit de categorie van de vrije beroepen, industriëlen en handelaars.
Het was een mooi luchthavengebouw daar in Luik. Links was de bar, rechts de reservaties. Centraal hing een grote wereldkaart met Sabena-bestemmingen. In het centrum van het gebouw zat een douanier en een rijkswachter. Jean: “Buiten was ook een terrasje. Toeschouwers die er zaten te genieten van een drankje werden bij aankomst van een heli bijna weggeblazen. Luchthavencommandant De Patoul had een apart bureau. Hij had de gewoonte om te salueren bij het vertrek van een helikopter. De man genoot heel wat aanzien, naast de burgemeester was hij zowat de ster van Luik.”
 | De balie in de terminal van de helihaven, 28 juni 1957. Merk de fraaie metalen (aluminium?) afwerking van de desk. (Foto Sabena, Archief Jean Berger) |
 | Wat een stijlvolle bar uit de fifties! Foto genomen op 28 juni 1957. Ook hier gebruikte de ontwerper veel metaal, zowel voor de bar als de stoelen. Wat een charme, de Haecht-asbak op de tafels, het kleine Sabena-logo op de venster, het kruisje onder de klok, … (Foto Sabena, Archief Jean Berger) |
 | Links de douanier, rechts de strenge arm der wet. De weegschaal staat klaar voor de bagage. De rijkswachter poseerde op een van de vorige foto’s bij de informatiebalie van de heliport. (Foto Sabena, Archief Jean Berger) |
Jean: “Wat een sfeer hing er toen in Luik. Van bij mij thuis zat ik op een paar stappen van New York, allemaal met openbaar vervoer. Eerst de tram, dan de helikopter tot Melsbroek en daar verder met bijvoorbeeld de DC-7 naar de Big Apple. Weet je dat de tram hier in Luik vertraagde als er een heli aankwam of vertrok? De wattman liet zijn passagiers hier even genieten van die toen toch wel zeer unieke helikopters.”
De kleinste aanpassing aan de helikopters heeft Jean netjes op zijn fiches genoteerd, ook de evolutie van het netwerk. Verrassend was dat Sabena tussen 19 mei 1955 en 1 oktober 1955 een helikopterdienst Knokke-Vlissingen heeft geprobeerd, en vanaf 1 oktober 1955 ook een dienst Melsbroek-Axel (Terneuzen). Deze laatste lijndienst heeft maar even bestaan. De vervanging van de S-55 door de S-58 heeft de vluchttijden niet zoveel doen inkorten. Vanuit Luik was het met een S-55 maar een sprongetje van 14 minuten naar Maastricht, met een S-58 was het 12 minuten. Een vlucht van Luik naar Keulen duurde 45 minuten met een S-55 en 42 minuten met een S-58. Voor Melsbroek-Luik moest je 40 minuten tellen in een S-55, een S-58 deed het amper vijf minuten sneller. Naast de beperkte plaats die een S-55 maar nodig had om op te stijgen of te landen, was ongeveer tien minuten grondtijd voldoende tussen start en aankomst, inclusief het tanken.
Op 14 april 1955 om 10.43 uur kwam de S-55 OO-SHB bij de landing vanuit Köln, met piloten Pierre Vanebeeck en Raymond Lamouline, tegen de metalen afsluiting van de helihaven terecht. Niemand geraakte gewond maar er was toch heel wat schade aan de SHB. Aan de basis van het ongeval lag een communicatiefout tussen onderhoudsmecaniciens.
Nadat Sabena de Luikse helihaven heeft verlaten, werd ze nog af en toe gebruikt door privé-helikopters, door de firma Heli and Co of door een Agusta van defensie. Restaurants zoals L’Heliport zijn gekomen en gegaan. Op 14 november 2014 verscheen een Notice to Airmen (NOTAM) die de definitieve sluiting aankondigde van de Luikse helihaven. Sinds de laatste twee jaar waren er telkens tijdelijke NOTAM’s die landen op EBLO verboden.
 | De helihaven, vermoedelijk eind jaren zestig. Het kleine houten barakje vooraan, echt zo’n Belgische bijbouw, werd later afgebroken. Het was een lokaal voor de mecanicien. Hij stalde daarin wat materiaal voor de brandstofbevoorrading en een blustoestel. Bij iedere helikopter die aankwam en vertrok werd een blusapparaat geplaatst. (Foto Jean Berger) |
 | De vroegere heliterminal, toen al omgevormd tot een restaurant. De foto dateert vermoedelijk van de jaren zeventig. (Foto Jean Berger) |
 | De verbouwde heliterminal, 30 april 2016. Merk bovenaan op het flatgebouw (rechts) de constructie waarop de Winterthur-publiciteit heeft gestaan. De kade is knap gemoderniseerd. (Foto Frans Van Humbeek) |
Sinds 28 januari 2016 is de terminal van de oude helihaven een brasserie met klasse, de Riva (www.riva-brasserie.com.) De stad Luik vernieuwde het gebouw aan de buitenkant, de Luikse architect Philippe Valentiny tekende de moderne binneninrichting die niet meer verwijst naar de helihaven van weleer. Een informatiebord over het rijke luchtvaartverleden van dit gebouw zou welkom zijn.
 | De tot restaurant Riva verbouwde terminal aan de Maas, 30 april 2016. (Foto Frans Van Humbeek) |
Dank aan Jean Berger, Rik Sauwen, Jacques Gorteman (La Sabena et l’aviation en Belgique.)
Frans Van Humbeek
Fotobewerking: Manu Godfroid
