As, 19 mei 2017. De officiële voorstelling van het boek Vliegveld Asch van auteur Jan Lantmeeters (°1962) vond plaats in Taverne De Kolonie, in de Bilzerweg 84 in As, in de heropgebouwde officiersmess van het voormalige vliegveld.
In 1917 werd door de Duitse bezetter op het grondgebied van As (Asch) en Genk de Fliegerschieβschule Asch opgericht. Waarnemers moesten er leren schieten en observeren. Het vliegveld van Genk, voor de Eerste Wereldoorlog al gebruikt door luchtvaartpionier Léon de Brouckère, werd uitgebreid naar het grondgebied van As. De steenkoolmijn van Waterschei leverde verplicht bouwmaterialen, tijdens de oorlogsjaren stopte men de mijnactiviteiten. Voor de huisvesting van de militairen gebruikte de bezetter allerlei gebouwen: een klooster, een school, huizen van mijningenieurs, mijnwerkerswoningen, enz. Het vliegveld en de schietschool van Asch hadden grote vliegtuighangars, constructieateliers, werkplaatsen voor reparaties, schoolgebouwen, een werkplaats fotografie, keukens, huisvesting voor de soldaten, paardenstallen, koetshuizen, garages voor auto’s, wasgelegenheden en een luxueus Kasino (officiersmess). Het vliegveld kreeg een eigen elektriciteitscentrale, een eigen atelier voor houtbewerking en een motorenatelier.
 | Luchtfoto van op 700 m hoogte genomen in 1918. Begin 1917 waren de Duitsers begonnen met de aanleg van het vliegveld. (Archief Jan Lantmeeters) |
Jan Lantmeeters: “Als twaalfjarige heb ik voor het eerst iets gelezen over het vliegveld in het heemkundig tijdschrift Het Heidebloemke van 1974. Toen ik daarna onderzoek ging doen bij de historische dienst van Defensie vertelde men mij dat het vliegveld van Asch nooit had bestaan, dat ik mij vergiste en dat ik waarschijnlijk Asse bij Zellik bedoelde. Maar toen ik in 2014 mijn boek ‘Léon de Brouckère – Belgisch luchtvaartpionier’ publiceerde, had ik niet alleen uitgebreide informatie over zijn Genks vliegveld gevonden maar ook heel wat bruikbare gegevens over de uitbreiding van dat vliegveld op het grondgebied van As. Alles wees er op dat er hier in As wel degelijk een belangrijk vliegveld had gelegen.”
Jan: “Er zijn meerdere redenen waarom de Duitsers hun oog lieten vallen op dit domein. Het was een grote onbebouwde heidevlakte die heel wat mogelijkheden bood als oefenterrein. Het terrein was ver van het front gelegen maar toch waren er perfecte treinverbindingen naar Duitsland én naar de frontstreek. Voor de opleiding was dit echt een enorm vliegveld. Samen met het schietveld Schieβplatz Asch bedroeg de oppervlakte van de Fliegerschießschule Asch maar liefst 9.800 hectaren. Op geen ander vliegveld in België hebben de Duitsers zoveel permanente constructies gebouwd als in Asch, nl. 9 vliegtuigloodsen en meer dan 25 gebouwen. Volgens toenmalige defensiespecialisten kende dit veld in Europa zijn gelijke niet.”
Jan: “Na de Eerste Wereldoorlog werd de Fliegerschießschule Asch omgebouwd tot vliegschool van het Belgisch Militair Vliegwezen om jonge Belgische militaire piloten op te leiden. Meer dan 300 piloten leerden hier vliegen. Daarna moest de vlakte plaatsmaken voor de uitbreiding van de steenkoolmijnen. Er kwam bijvoorbeeld een gebrek aan noodlandingsplaatsen door de bebossing voor de mijnbouw. De toenmalige defensiestaf bracht de school in 1924-1925 over naar Wevelgem. Dat was verder weg van Duitsland en korter bij de Ijzer. Ze waren er toen rotsvast van overtuigd dat de Ijzervlakte opnieuw het strijdtoneel zou worden bij een nieuw wereldconflict. In Asch ging alle vliegveldinfrastructuur tegen de vlakte. Alleen de officiersmess en drie bijgebouwen gelegen langs de Bilzerweg bleven behouden en deden van 1927 tot 2003, dankzij een schenking van de sociaal geëngageerde barones de Beeckman, dienst als kinderkolonie.”
De ‘kolonie van As’ evolueerde doorheen de jaren tot opvangcentrum voor kinderen die onmiddellijk of occasioneel in een probleemsituatie terechtkwamen en van wie de ouders tijdelijk de gezinsfuncties niet meer konden opnemen. De vzw Arbeidskansen kocht het terrein en de gebouwen in 2011 en was oorspronkelijk van plan het hoofdgebouw te renoveren. Een stabiliteitsstudie wees uit dat er geen andere optie was dan de volledige afbraak. Het hoofdgebouw van de voormalige kinderkolonie van As, de vroegere officiersmess, werd in 2013 helemaal afgebroken maar gelukkig heropgebouwd in de oorspronkelijke vorm. Het heropende in 2015 en biedt nu dus onderdak aan Arbeidskansen vzw (www.arbeidskansen.be). Die vereniging groepeert projecten die als voornaamste doel hebben het scheppen van nieuwe kansen voor werknemers en werkzoekenden met verminderde kansen op de arbeidsmarkt. Er is ook een bar waar je als bezoeker welkom bent.
Jan: “Met mijn boek heb ik heel wat misvattingen kunnen rechtzetten. In tegenstelling tot wat algemeen werd aangenomen, is het niet barones de Beeckman die De Kolonie liet bouwen. Ook bestond er heel wat verwarring over de geschiedenis van het vliegveld van Asch en van het Amerikaanse WOII-vliegveld Zutendaal Y-29. Het vroegere vliegveld van Asch was totaal ongeschikt om in WOII actief als vliegveld dienst te doen.”
 | We zien loodsen langs de Bilzerweg, de kogelvanger rechts boven, anno 1923. Links zien we het dak van het Kasino en de bijgebouwen. (Archief Jan Lantmeeters) |
Heel wat lokale politici dankten Jan Lantmeeters voor zijn research en het publiceren van zo’n belangrijk hoofdstuk in de geschiedenis van As. Schepen van cultuur van As, Kathleen De Cleene, mocht de gasten inleiden en loofde Jan voor de manier waarop hij de lokale geschiedenis had verrijkt. Tom Seurs, burgemeester van As: “Toen we het grote gebouw aan de Bilzerweg verkochten aan Arbeidskansen vzw kenden we de precieze geschiedenis ervan nog niet. We danken Jan omdat hij ons na 20 jaar research een nauwkeurig beeld wist te schetsen van het vroegere vliegveld.” Anniek Nagels, de Genkse schepen van cultuur, benadrukte dat het belangrijk is om verhalen te bewaren voor het nageslacht: “We hebben de geschiedenis nodig om de toekomst vorm te geven.” Jan dankte niet alleen de politici maar ook Heidebloemke, de lokale geschied- en heemkundige kring, en de vzw Arbeidskansen die de ruimte voor de boekvoorstelling ter beschikking stelde.
Jan: “De aankoop op internet van een Duits werkschrift was beslist een fantastisch moment voor mij, het is toch wel een van de topstukken uit mijn onderzoek. De prijs was niet min, maar er zijn van die momenten dat een impulsieve aankoop toch wel zijn waarde bewijst. Arbeitsanweisung Fliegerschieβschule Asch is een exacte weergave van dit Duits werkschrift uit 1918. Aan de hand van 69 foto’s is de volledige werking van de vliegschool van As uitgelegd. De originele commentaar bij deze foto’s is in het Duits, maar er staan vertalingen bij in het Nederlands, Frans en Engels. De belangrijkste foto’s uit het schrift zijn ook overgenomen in het boek.
Het werkschrift is inderdaad een pareltje. Het mooi Duits handschrift past perfect bij de haarscherpe foto’s. Er zijn detailbeelden van de bewapening, de leslokalen, de oefeninstallaties, de vliegtuigen, enz. Interessant zijn bijvoorbeeld de zweefvliegers met een spanwijdte van twee meter die dienst deden als luchtdoel.
Het boek van Jan geeft vooral een duidelijk beeld van de twee weken durende opleiding die de Duitse waarnemers in de Fliegerschießschule genoten. Op de uitgestrekte Schieβplatz Asch, een domein dat zich uitstrekte over de gemeenten As, Genk, Gruitrode, Helchteren, Houthalen, Maasmechelen, Meeuwen, Opglabbeek, Peer en Zutendaal, leerden ze schieten, bombarderen, observeren en fotograferen vanuit een vliegtuig. De auteur beschrijft gedetailleerd welke installaties de leerlingen voor de opleiding ter beschikking hadden en dat is indrukwekkend. Op het terrein van de Fliegerschießschule werd door de Duitsers bijvoorbeeld een smalspoor van twee kilometer aangelegd in achtvorm. Daarop stond een elektrisch aangedreven platform met het geraamte van een vliegtuig. De leerling-schutter nam plaats in de vliegtuigromp en het platform zette zich in beweging over het plein. Er verschenen beweegbare schietschijven en de schutter moest die proberen te raken. ‘Vliegveld Asch. Fliegerschieβschule Asch 1917-1918. Belgisch Militaire Vliegschool Asch 1919-1925’ is van de eerste tot de laatste bladzijde gevuld met prima fotomateriaal, ook van de lesinstallaties. Dikwijls zijn de beelden op een groot formaat afgedrukt, er zitten ook enkele scherpe panoramafoto’s tussen.
 | Fokker D.VII met origineel Duitse camouflage en serienummer. Het Duits kruis komt zelfs vanonder de Belgische kokarde. (Archief Jan Lantmeeters) |
Naast de geschiedenis van het vliegveld en de vliegschool kreeg ook de geschiedenis van de kinderkolonie een beknopte plaats in het boek. In de bijlage staan profieltekeningen van de Duitse en Belgische toestellen die het vliegveld hebben gebruikt en een lijst van promoties van Belgische kandidaat piloten die in As aan hun opleiding begonnen.
Er wordt overwogen om op het voormalige terrein van het vliegveld een wandelpad uit te stippelen met informatiepanelen die verwijzen naar de geschiedenis van het vliegveld. Interessant is ook dat een verloren gewaande gedenksteen voor twee gesneuvelde Belgische vliegeniers (Olt Knapen en Korp Manne, †23 januari 1924) misschien opnieuw een plaats zou krijgen waar de piloten in As zijn opgestegen. De publicatie van dit nieuwe boek van Jan stimuleert initiatieven om de geschiedenis van de vliegschool en het vliegveld beter kenbaar te maken. Dat is een duidelijk bewijs van de kwaliteit van deze publicatie.
In de agenda van Jan staan al verschillende lezingen gepland over het vliegveld van Asch. Of wil u Jan zelf uitnodigen voor een lezing over dit boeiend vliegveld? Voor meer info zie www.vliegveldasch.com/lezing.html
Het boek en het werkschrift zijn uitgegeven in eigen beheer. Knappe vormgeving door Bart Schepers (www.ArtPoint.be), druk door Realise Printing (www.realise.be). 267 blz., formaat 30 cm x 21 cm, zwart-wit, ISBN-nummer: 978-90-903-0172-3.
 | Jan tijdens de signeersessie. Hij dankte ook uitdrukkelijk zijn gezin voor de steun tijdens de jaren van intensieve research. (Foto Frans Van Humbeek) |
Bestellen kan steeds via www.vliegveldasch.com. Het boek Vliegveld Asch (39,50 euro) is ook te koop via Standaard Boekhandel, Flash Luchtvaart Winkel Eindhoven en binnenkort ook in de museumshop van het legermuseum in Brussel. Het werkschrift Arbeitsanweisung Fliegerschieβschule Asch (30 euro) is slechts op een beperkt aantal exemplaren gedrukt en is niet te koop in de boekhandel.
Zie ook www.luchtvaarterfgoed.be/content/oude-militaire-vliegschool
Frans Van Humbeek
