Wevelgem, 25 juni 2018. Bij uitgeverij De Schorre verschenen de afgelopen maanden boeken over twee azen uit de Groote Oorlog. Het zijn geen nieuwe manuscripten, wel uitmuntende vertalingen van originele werken uit de jaren dertig. André Gysel zorgde met zijn vertaling voor erg toegankelijke teksten, aangevuld door historische foto’s en deskundige commentaren.
André Gysel (°1942) heeft het geregeld over gebeurtenissen uit het verleden in zijn geliefde Westhoek. Zo zocht hij de juiste plek op waar de amper zeventienjarige Peter Kollwitz sneuvelde. Peter was de zoon van kunstenares Käthe Kollwitz, wereldberoemd geworden met haar befaamde kunstwerk Treurend Ouderpaar op het oorlogskerkhof van Vladslo, ook de plaats waar Peter voor eeuwig rust. Lang werd gedacht dat de jongen in de eerste oorlogsmaanden van de Eerste Wereldoorlog in Esen door een verloren kogel van het leven werd beroofd, maar volgens André Gysel vond Peter Kollwitz op 23 oktober 1914 de dood bij Beerst Tramstatie.
 | André Gysel bij voorheen Beerst Tramstatie, de plek waar Peter Kollwitz daadwerkelijk is gesneuveld; in zijn handen het onomstotelijke bewijs. (Archief André Gysel) |
Zijn verhaal hierover wordt tussen de grafstenen op de Duitse militaire begraafplaats verteld door Ann Huyghe; zij is daarbij als frontverpleegsterverkleed. Zie www.praatbos.be
 | Gids en verhalenverteller Ann Huyghe bij Het Treurend Ouderpaar van Käthe Kollwitz. (Foto C. Deconinck/HLN) |
Al sinds tijden verdiept André Gysel zich in een reeks oorlogsdagboeken die hij naar het Nederlands vertaalt. Zo verscheen bij Uitgeverij De Schorre in april van dit jaar het boek Bevlogen Dagen dat het oorlogsdagboek van Willy Coppens uit het Frans vertaalt (Jours envolés, Nouvelles Editions latines, Paris, 1932). De Belgische aas uit de Eerste Wereldoorlog met het grootste aantal overwinningen, mocht vanaf 1930 de adellijke titel ‘de Houthulst’ aan zijn naam toevoegen, vanaf 1960 werd hij baron.
Het voorwoord in Bevlogen Dagen is van brigade-generaal piloot Georges Franchomme, kleinzoon van ‘Teddy’ Franchomme, pionier van de Belgische luchtvaart. Willy Coppens (°Bosvoorde, 6 juli 1892 – †Berchem, 21 december 1986) was een goed auteur. Hij schreef met gevoel voor humor en was ook kritisch voor de legerstaf, dat is ook duidelijk in de Nederlandstalige tekst van André Gysel. André geeft in de vertaling ook aan waar de censuur in het originele werk heeft toegeslagen.
Bevlogen Dagen leest heel vlot. Interessant is de periode toen Willy Coppens op eigen kosten naar een Engelse aeroclub trok om een pilotenbrevet te behalen, nodig om in België te starten als militaire piloot. We volgen hem verder op Franse vliegvelden en op het vliegveld van Houtem bij Veurne. Boeiend zijn de menselijke verhalen van de collega-piloten die zijn pad kruisen, dikwijls sneuvelen zijn collega’s heel snel. De verhalen over de gewaagde vlucht boven Brussel (18 februari 1918) waar hij zijn ouders vanuit de lucht ging groeten en het droppen van strooibiljetten boven Gent (10 maart 1918) zijn spannend om te lezen.
Willy Coppens was specialist in het neerhalen van observatieballonnen. Tussen 25 april 1918 en 14 oktober 1918 haalt hij maar liefst 35 kabelballons neer. Een Drachen neerhalen is erg risicovol en het noodlot slaat toe op 14 oktober 1918. Hij wordt zwaar getroffen in het linkerbeen, chirurgen moeten overgaan tot amputatie. Bevlogen Dagen van André Gysel is een waardige hulde aan de eerste azen van het Belgische militaire vliegwezen. De auteur kon onder meer beroep doen op de hulp van een deskundig team van de Vieilles Tiges en op het documentatiecentrum van de luchtvaartsectie van het Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis.
Het nog recentere boek van André Gysel ontstond met de hulp van West-Vlaming Yves Derevaux, licentiaat toegepaste taalkunde, leerkracht te Tielt en achterneef van een gesneuveld familielid in de Groote Oorlog. Het betreft hier een vertaling uit het gotisch Duits van het oorlogsdagboek van barones Kunigunde von Schickfuss und Neudorff, de moeder van de broers Manfred en Lothar von Richthofen. Manfred (°Breslau (nu Wroclaw Polen), 2 mei 1892 – †bij Cappy aan de Somme, 21 april 1918) kennen we als de Rode Baron; broer Lothar overleefde de oorlog en werd verkeersvlieger bij de Deutsche Luft-Reederei maar stortte op 4 juli 1922 neer bij de landing te Hamburg na een vlucht uit Berlijn. Het echtpaar barones Kunigunde von Schickfuss und Neudorff en Albrecht Freiherr von Richthofen hadden nog een derde zoon Bolko en een dochter Ilse.
 | Auteur André Gysel met Yves Derevaux, de inleider van het boek De Rode Baron, Anders bekeken. (Foto Guido Bouckaert) |
Uiteraard bulkt de vertaling van Mein Kriegstagebuch, Die Erinnerungen der Mutter des roten Kampffliegers van kommer en kwel. Lees hoe gaandeweg de sfeer in Oorlogs-Duitsland verslechterde en er voedselschaarste ontstond terwijl het dodental ook door de zogenoemde Spaanse griep peilsnel opliep. De verscheurende vrees van een moeder voor haar zonen in oorlog is pijnlijk om lezen en het chique landleven van de hogere klasse in Duits-Silezië vergleed algauw in pure ellende, haast gelijk aan de zwarte dagen die het gewone volk te verduren kreeg.
Het boek bezorgt ons een kijk in het leven en op het bijzondere karakter van de Rode Baron en van Lothar, broer-in-de-schaduw-van. Maar ook krijgen we het tragische einde te lezen van vele oorlogsvliegers zoals Böhme, Boelcke, Immelman, Schäfer, Leffers, Berr, Allmenröder, Wolff, Voss. De lijst is eindeloos. Moeder Kunigunde beschrijft hoe ze de dood van haar zoon Manfred vernam, een zeer ontroerende passage.
De lezer verneemt verder dat Manfred zich sterk afzette tegen de verering die Oorlogs-Duitsland hem opdrong en het liefst de anonimiteit opzocht door met zijn ordonnans te gaan jagen tijdens de momenten dat hem rust gegund werd in de huiselijke kring. Het is opvallend dat een gevechtspiloot met tachtig overwinningen op zijn naam al in mei 1915 verklaarde: “Ik geloof niet dat wij de oorlog gaan winnen”.
Het laatste hoofdstuk van het boek is niet door de moeder van Manfred geschreven, wel door Manfreds jongere broer. We lezen hoe het stoffelijk overschot van De Rode Baron in 1925 van Frankrijk naar Berlijn werd overgebracht. Vanaf 1975 rust hij definitief in het familiegraf in Wiesbaden. In zijn epiloog schrijft André Gysel dat het niet de Canadese piloot Roy Brown is die Manfred von Richthofen neerschoot, iets wat de Britse autoriteiten ons altijd lieten geloven. De man die de elegante Duitse ridder neerhaalde, heeft volgens André nooit geweten dat hij de dader was.
Het boeiende boek met als Nederlandstalige titel De Rode Baron, Anders bekeken, door de ogen van zijn moeder, verdiende een betere eindredactie. Het volstond om de stukken tekst waarin de piloten spreken, cursief te hebben gezet. Het vergt nu bij lezing een extra inspanning om het verhaal te blijven volgen.
Desondanks verdient dit boek, toegerust met een goede, harde kaft en prima afgedrukte zwart-wit illustraties (inclusief een heel zeldzame foto van Manfred in burgerkledij) een plaats in het rijtje boeken over WOI. Het is de grote verdienste van de auteur om lezers met belangstelling in WOI een dieper inzicht te bieden in de leefwereld van de actoren, zowel civiele als militaire, van de Groote Oorlog.
We kunnen André Gysel alleen maar aanmoedigen om nog dergelijke prima vertalingen te publiceren.
Bevlogen Dagen, Willy Coppens de Houthulst.
Formaat: 16 x 24 cm, 240 bladzijden, paperback, ISBN 978-2-930876-14-6, 27 euro.
De Rode Baron, Manfred von Richthofen. Anders bekeken.
Formaat: 16 x 24 cm, 192 bladzijden, harde kaft, ISBN 978-2-930876-16-0, 27 euro
Beide boeken zijn uitgegeven bij Uitgeverij De Schorre, vertalingen van André Gysel.
Standaard portkosten voor één boek: 4 euro. Voor twee boeken: 6 euro.
Gesigneerde boeken kunnen besteld worden bij André Gysel agysel@fulladsl.be.
Niet gesigneerde boeken bestellen bij www.deschorre.net
Guido Bouckaert, Frans Van Humbeek
