Brugge, 24 augustus 2021. Het is misschien wel een vreemde keuze om dit boek voor te stellen aan luchtvaartliefhebbers, maar het is een indrukwekkend werk op groot formaat met tal van luchtvaartlinks. Op 4 augustus 1945 fotografeerde een tot verkenningsvliegtuig omgebouwde B-17 Flying Fortress bommenwerper de ganse kustlijn van Knokke tot De Panne. In totaal schoot de Amerikaanse Luchtmacht toen 244 haarscherpe foto’s met een grote overlapping. Voor het boek is een selectie gemaakt van 83 luchtfoto’s die de ganse kustlijn als een panorama in beeld brengen.
Het zijn beelden van de regio waar niet alleen de wonden van de oorlog zichtbaar zijn maar ook – en vooral – de getuigen van een in 1940 abrupt tot stilstand gekomen toeristische ontwikkeling én de nog relatief onaangetaste landschappelijke rijkdom van duinen en polders. De uiterst gedetailleerde foto’s van die zonnige zaterdag in 1945 tonen de baders in zee, de zonnekloppers en de eerste al heropgebouwde terrassen, zelfs de zandkastelen… De stranden, de duinen, de zeedijken en ook het hinterland zijn nog bezaaid met wat nog rest van de Atlantikwall.
Breed publiek
Het boek spreekt een breed publiek aan. Want wat de lezer uit de luchtfoto’s haalt is afhankelijk van de bril waarmee hij kijkt. Wij als luchtvaartliefhebbers kijken wellicht extra scherp naar de vliegvelden van Knokke, Stene en Koksijde. Maar ook archeologen, geografen, natuurkundigen, militaire historici, erfgoedliefhebbers, architectuurspecialisten en niet te vergeten de bewoners hebben allemaal hun eigen blik op de foto’s.De hoofdmoot van dit boek bestaat uit 83 groot afgedrukte luchtfoto’s. Om de foto’s en de haarscherpe details van de opnames zo goed mogelijk tot hun recht te laten komen kozen de voor een uitzonderlijk groot formaat zodat elke luchtfoto’s op een dubbele pagina van 38 cm hoogte en 60 cm breedte afgedrukt kon worden; allemaal samen een panorama van ca. 50 meter.
Naar de gedetailleerde loepzuivere foto’s kan je blijven kijken. Bij iedere blik ontdek je wel iets nieuw. Daarom helpen de auteurs doorheen het boek de lezer op weg met een selectie van zo’n 800 herkenningspunten: belangwekkende militaire structuren, hotels, villa’s, toeristische infrastructuur, bijzondere architectuur of een ‘oorlogsverhaal’ over konvooien, radars, dichtgemetselde villa’s … De hotspot pagina’s van elke badplaats worden bovendien geïllustreerd met tientallen foto’s van het (toeristisch) leven in de jaren 1925 tot kort na de oorlog en van de Duitse Atlantikwall in elke badplaats.
Wie de foto’s op groot formaat wil zien kan nog tot 11 november 2021 aan de inkom van Atlantikwall Raversyde terecht. Aan de kant van de Duinenweg zijn de beelden als een 75 meter lang panorama opgehangen. Meer info via www.raversyde.be
US National Archives
Aan de oorsprong van het boek liggen Birger Stichelbaut en Wouter Gheyle, archeologen aan de UGent. Zij ontdekten eind 2019 de filmrol met de foto’s in de US National Archives in Maryland in de Verenigde Staten. Dat gebeurde tijdens een onderzoek naar tienduizenden luchtfoto’s die de Amerikaanse luchtmacht in België nam in 1940-1945. “We vonden een referentie naar de foto’s op een fiche in Washington. Zoals vaker in onze onderzoek vragen we dan honderden filmrollen op om ze nader te bekijken. Die rollen worden bewaard in Kansas en werden voor ons overgevlogen naar Washington DC. Op een week tijd flitsen er dan zo’n tienduizend beelden voorbij. Vaak banale beelden, maar tijdens dat archiefonderzoek trok meteen een heel bijzondere fotoreeks onze aandacht. Vanaf we die zagen op de lichttafel, wisten we meteen dat we een bijzonder tijdsdocument in handen hadden,” verklaarde Birger Stichelbout bij radiozender Klara.
Het waren luchtfoto’s van de Belgische kust, op lage hoogte genomen tijdens de verkenningsvlucht 9AF/0027 van 4 augustus 1945. Opgestegen vanuit Brustem op een zonnige zaterdag. De foto’s sprongen de onderzoekers meteen in het oog, want ze zijn niet verticaal gefotografeerd maar vanuit een schuine hoek. Dat maakt de beelden voor een leek ook gemakkelijker te interpreteren, het is een vertrouwd perspectief. Maar een paar procent van alle Casey Jones-beelden werden onder een schuine hoek gefotografeerd.
Over de auteurs
- Birger Stichelbaut is postdoctoraal onderzoeker aan de vakgroep Archeologie aan de UGent. Hij heeft bijzondere interesse voor de landschappen en archeologie van 20ste-eeuwse conflicten en is gespecialiseerd in het gebruik van historische luchtfoto’s. Sinds 2014 coördineert hij het Centrum voor Historische en Archeologische Luchtfotografie.
- Wouter Gheyle is postdoctoraal onderzoeker aan de UGent, vakgroep Archeologie. Hij bestudeert de archeologie en het erfgoed van moderne conflicten op een landschappelijke schaal aan de hand van historische luchtfoto’s en digitale hoogtemodellen.
- Jeroen Cornilly is kunsthistoricus, master in de monumentenzorg en doctor in de ingenieurswetenschappen (architectuur). Bijna twintig jaar lang was hij verbonden aan de erfgoeddienst van de Provincie West-Vlaanderen. Hij is nu archivaris in het Letterenhuis (Antwerpen).
- Mathieu de Meyer is sinds 2011 voor de Provincie West-Vlaanderen coördinator-conservator van Atlantikwall Raversyde en ANNO 1465 in Oostende.
Het boek is een samenwerking tussen de Provincie West-Vlaanderen – Atlantikwall Raversyde, de Ugent vakgroep Archeologie en Tijdsbeeld uitgeverij.
264 p, hardcover, groot formaat 38 x 30 cm.
Het boek is te koop in de boekhandel maar ook via de Provincie West-Vlaanderen in de shops van Raversyde, Duinpanne, het Zwin en het Tolhuis. De prijs is 59,90 euro.
Verkenningsvlucht na de oorlog?
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd er al veelvuldig gebruik gemaakt van luchtverkenning om vijandelijke posities te ontdekken of potentiële doelen in beeld te brengen. Waarom werden er dan na het einde van de oorlog nog verkenningsvluchten georganiseerd? Nog tijdens de oorlog ondervonden de Amerikanen dat ze te weinig gedetailleerd kaartmateriaal ter beschikking hadden. Om dat hiaat weg te werken bij een eventueel volgend conflict werd het top secret project Casey Jones opgestart. Een gigantische logistieke operatie om betere kaarten van het continent Europa te reproduceren.
Dany Schoebrechts van het Historisch Centrum Luchtmachtbasis Brustem vertelt meer over de operatie Casey Jones bij het Limburgse Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed: “In mei 1945 kreeg de 305de Bomb Group te horen dat haar B-17 Flying Fortress bommenwerpers voor een bijzondere opdracht van photo mapping zouden worden omgebouwd. Omdat de 305de Bomb Group en ook de 306de Bomb Group de langste staat van dienst hadden bij die 8ste Luchtmacht, werden beide groepen weerhouden om na de wapenstilstand van 8 mei 1945 ingezet te worden voor het Casey Jones Project. Hun wapenbroeders verhuisden naar de Stille Oceaan. In juni 1945 worden 53 B-17’s ontdaan van alle defensieve bewapening en geschutskoepels en werden sterke fotocamera’s geïnstalleerd.”
“De B-17 bood een stabiel platform tijdens minutieus voorbereidde fotovluchten waarbij de vliegtuigen in parallelle vlucht een afstand van vier mijlen tussen elkaar bewaarden, terwijl de fotocamera’s volop overlappende foto’s schoten.”
Vier historische foto’s van Brustem uit het archief van de 305th BG Association via Historisch Centrum Luchtmachtbasis Brustem. Wie meer wil zien is bijzonder welkom in het museum.
