Kleine-Brogel, vrijdag 8 september 2023. De legendarische F-16 Fighting Falcon, die sinds 1979 het Belgische luchtruim heeft verdedigd, nadert het einde van zijn operationele levensduur. Tijdens de spottersdag op de Belgian Air Force days ging het eerste toestel met pensioen na 8.000 vlieguren. In dit artikel duiken we dieper in de geschiedenis van de Belgische F-16’s, begrijpen we waarom deze vliegtuigen niet meer dan 8.000 vlieguren kunnen voltooien en nemen we de levensloop van FA-95 onder de loep.
De Belgische F-16’s: een historisch overzicht
De F-16 Fighting Falcon, ontwikkeld als Multi-National Fighter Program (MNFP) in de jaren zeventig door General Dynamics, vond zijn weg naar de Belgische Luchtmacht als vervanging voor de verouderde F-104 Starfighter. In de periode van 1979 tot 1991 kocht Defensie in twee keer 160 F-16’s aan. Samen met de Amerikaanse overheid en drie andere NAVO-leden (Denemarken, Nederland en Noorwegen) werkte België mee aan de ontwikkeling en de productie van de F-16. De luchtmachten van deze vier Europese partners vormen samen de European Participating Air Forces (EPAF), later kwam ook Portugal erbij.
Op 29 januari 1979 werd het eerste Europese gebouwde F-16-vliegtuig geleverd aan de Belgische Luchtmacht door de Société Anonyme Belge de Constructions Aéronautiques (SABCA). Naast het vervangen van de Starfighter werd met de zogenaamde Follow On Buy ook de Mirage 5 vervangen.
Vandaag zijn er nog 45 F-16A’s en 8 F-16B’s operationeel. 36 Toestellen zijn verloren gegaan bij ongevallen, 71 toestellen zijn buiten werking gesteld omwille van herstructureringen en financiële beperkingen. Een van deze F-16’s, met registratienummer FA-95, werd gebouwd in januari 1985 en heeft op vrijdag 8 september de mijlpaal van 8.000 vlieguren bereikt, waarmee het einde van zijn operationele leven is aangebroken.
Waarom kunnen F-16’s niet meer dan 8.000 uur vliegen?
Het ontwerp van de F-16 was oorspronkelijk bedoeld voor een levensduur van 8.000 vlieguren. Door intensiever gebruik dan aanvankelijk voorzien, met een extra takenpakket zoals gronddoelaanvallen, ervaarde het vliegtuig een aanzienlijk zwaardere levensloop. Daarbij trad scheurvorming sneller op dan verwacht, vooral bij oudere F-16-modellen (blocks 1, 5, 10, 15), zoals de Belgische toestellen. Latere versies zoals de F-16 C/D-varianten (blocks 25 tot 52) werden merkelijk zwaarder gebouwd en zijn voorzien om 12.000 vlieguren te presteren.
De structuur – zeg maar de ruggengraat van het toestel – en componenten van de F-16 zijn ontworpen met de 8.000 vlieguren in gedachten. Vluchten boven deze limiet zouden de structurele integriteit en de veiligheid van het vliegtuig en de bemanning in gevaar brengen. Al geeft producent Lockheed Martin aan dat sommige vliegtuigen langer kunnen vliegen, tot wel 1.500 uur extra, afhankelijk van hun gebruiksgeschiedenis ofwel de Equivalent flight hours. Een F-16 die meer tot op de limieten heeft gevlogen en ook meer ‘stress’ op de structuur kreeg te verduren zal sneller ‘opgebruikt’ zijn. Equivalent flight hours zijn een gestandaardiseerde maatstaf voor vlieguren die rekening houdt met verschillende vliegomstandigheden, terwijl werkelijke vlieguren eenvoudigweg verwijzen naar de daadwerkelijk gevlogen uren zonder dergelijke aanpassingen.
Met gemiddeld 230 vlieguren op jaarbasis zijn de Belgische F-16-toestellen tot op vandaag al wereldwijd koploper wat betreft het jaarlijkse aantal vlieguren per toestel. Er zijn zelfs uitschieters die tot 500 vlieguren op een jaar hebben gemaakt. Een verdienste die zeker kan toegeschreven worden aan het technisch grondpersoneel van defensie.
Het einde van een tijdperk
De FA-95 heeft een rijke geschiedenis. Na meer dan 38 jaar en bijna 6.500 vluchten bereikte dit vliegtuig zijn 8.000ste vlieguur op 8 september 2023 tijdens de Spotters’ Day van de Belgian Air Force Days.
De FA-95 rolde van de assemblagelijn bij SABCA in Gosselies in januari 1985. De allereerste vlucht van het gloednieuwe vliegtuig, een Acceptance Check Flight (ACF), werd uitgevoerd op 28 januari 1985 door Serge Martin, een testpiloot van de fabriek bij SABCA. Met zijn achtergrond als voormalig gevechtspiloot in de Belgische Luchtmacht, gaf Martin groen licht voor het vliegtuig.
Op 18 februari 1985 werd het vliegtuig overgevlogen van SABCA Gosselies naar Kleine-Brogel door kapitein-commandant Paul Nijs, een militaire piloot van de 10e Tactische Wing in Kleine-Brogel. Zo begon de opmerkelijke carrière van de FA-95 binnen de Belgische Luchtmacht.
Op 18 maart 1985 maakte kapitein Kortleven, een piloot in het toenmalige 23e ‘Devil’ Squadron, de allereerste militaire vlucht met de FA-95. Deze trainingsvlucht markeerde het begin van een lange en gevarieerde dienst van het vliegtuig.
Een carrière vol actie
Gedurende meer dan 38 jaar en bijna 6.500 vluchten nam de FA-95 deel aan talloze oefeningen en militaire operaties. Het vliegtuig werd ingezet in Afghanistan tijdens Operation Guardian Falcon, in Libië tijdens Operation Unified Protector, en in het Midden-Oosten tijdens Operation Desert Falcon om close air support te bieden in Irak en Syrië.
De FA-95 was ook betrokken bij Quick Reaction Alert (QRA) missies boven de Baltische staten, de Baltic Air Policing, de Enhanced Air Policing Mission en de Enhanced Vigilant Activity. Dit toont de veelzijdigheid en inzetbaarheid van dit F-16-vliegtuig in verschillende operationele scenario’s.
Het laatste groot onderhoud door de technici van Kleine-Brogel werd na tien weken afgerond eerder dit jaar. De FA-95 werd ook nog naast de Dream Viper (FA-87) gebruikt door kapitein-commandant Steven ‘Vrieske’ De Vries tijdens de voorbereiding van het demoseizoen, het vergezelde het F-16 demoteam ook als reservetoestel. Zo vloog de FA-95 in Le Touquet nog de airshow doordat Dream Viper met een technisch defect aan de grond moest blijven.
De toekomst van de FA-95
Na 8.000 vlieguren en bereikte de FA-95 zijn welverdiende pensioen. Op 8 september 2023 is het vliegtuig voor de laatste keer de lucht ingaan tijdens de Spotters’ Day van de Belgian Air Force Days. Ter gelegenheid van deze mijlpaal werd het vliegtuig voor de laatste keer beschilderd met een ontwerp van Thomas Vercauteren en Tiziano Romano. Het speciaal beschilderde staartvlak symboliseert het bereiken van de 8.000 vlieguren. Tijdens de laatste vlucht was het onderdeel van de Thunder Tigers, een gelegenheidsformatie van vier operationele piloten die tijdens de Belgian Air Force days tonen waartoe de F-16 in staat is.
Maar zelfs na zijn pensioen zal de FA-95 niet vergeten worden. Het vliegtuig zal dienen als trainingsvliegtuig voor de opleiding van een nieuwe generatie technisch personeel. Het draagt dus niet alleen bij aan de geschiedenis van de Belgische Luchtmacht, maar ook aan de toekomst door kennis en ervaring door te geven aan de volgende generatie.
Deze laatste vlucht is dan ook een belangrijke mijlpaal in de geleidelijke overgang naar de 34 F-35’s, de nieuwe gevechtsvliegtuigen van de Belgische luchtmacht die tussen 2024 en 2030 zullen arriveren.
België gaat F-16’s leveren aan Oekraïne
Ook België is ondertussen lid van de zogenaamde F-16 coalitie. Vanaf 2024 zal de Belgische Defensie F-16-piloten en -missieplanners opleiden. Op vrijdag 13 oktober 2023 besliste het kernkabinet om vanaf 2025 een nog onbekend aantal gevechtsvliegtuigen ter beschikking te stellen. Hiervoor zal defensie een voorraad aan noodzakelijke reserveonderdelen opbouwen om de inzetbaarheid van onze F-16-vloot te garanderen tot wanneer de transitie naar F-35A volledig is afgerond.
Minister van Defensie Ludivine Dedonder: “Ik ben zeer tevreden dat de Kern unaniem akkoord is gegaan na de uiteenzetting van mijn voorstel. De Belgische deelname aan de F-16-coalitie zal Oekraïne toelaten zijn grondgebied en bevolking te beschermen. Daarnaast zal ons land ook bijdragen aan de modernisering van de luchtgevechtscapaciteit dankzij de expertise van onze industrie. Met name Sabena Engineering en Patria Bec zullen essentiële technische ondersteuning bieden voor de F-16-vloot. Deze steun aan Oekraïne geeft het land veiligheidsgaranties op lange termijn. Tot slot laat de beslissing van vandaag ook toe onze operationele engagementen na te komen en onze eigen veiligheid en die van onze partners te garanderen, wat altijd mijn prioriteit is geweest.”
Maar in het persverklaring dat de persdienst uitstuurde was de volgende zin ook veelzeggend: “De finale beslissing voor de levering van de vliegtuigen zal uiteindelijk worden genomen door de bevoegde regering op dat moment.”
Tekst en foto’s: Tom Brinckman
