Sint-Truiden, 5 juni 2024. In 2016 wordt eindelijk de dwingende en dringende militaire behoefte voor meer drones in België politiek ingewilligd. Volgens de strategische visie voor Defensie 2016-2030 zal elk krijgsmachtdeel weldra over drones kunnen beschikken.
In oktober 2018 wordt beslist om de SkyGuardian aan te schaffen ter vervanging van de verouderde B-Hunter. Omstreeks de jaarwisseling van 2024-2025 zal de eerste nieuweling door het 2ème Esc in Florennes verwelkomd worden. In totaal zullen de twee systemen van elk twee SkyGuardians aan de Luchtcomponent een enorme capaciteit bezorgen voor de luchtverkenning, voorlopig echter nog zonder kinetische inzetbaarheid.
De strategische visie voor Defensie met eindelijk aandacht voor drones
Wanneer vanaf de eeuwwisseling alle mogelijke militaire middelen aangewend worden in de global war on terroreist de drone meer en meer zijn plaats op in de wapenarsenalen als dringende militaire behoefte. Tegen alle geplogenheden in worden nieuwe modellen tegen een ijltempo ontwikkeld met verbluffende mogelijkheden voor de luchtverkenning en met verontrustende capaciteiten als wapenplatform.
De ware revolutie in het wereldwijd gebruik van de drone maakt op dat ogenblik echter binnen de Belgische Defensie niet de minste indruk. Minister André Flahaut publiceert op 10 mei 2000 weliswaar het strategische plan voor de modernisering van het Belgisch Leger 2000-2015. In de toelichting over het plan wordt echter met geen woord gerept over de inzet van drones. Nochtans heeft zijn voorganger tijdens de Ministerraad van 10 december 1998 de goedkeuring bekomen voor de aankoop van de B-Hunter. Wel blinkt zijn plan uit in de schrapping van eenheden en in de uit gebruik name van militaire uitrusting. De aankoop van de B-Hunter en zijn gebruik tijdens de beschouwde periode voor de tactische luchtverkenning boven het slagveld door de Landcomponent verdiende echt wel meer aandacht. De observatiehelikopters en de multifunctionele gevechtsvliegtuigen binnen een Europese luchtcomponent zullen voorlopig de luchtverkenningsopdracht blijven uitvoeren.
Wanneer vanaf eind 2014 een nieuwe politieke wind waait binnen Defensie kan een ambitieus strategisch plan niet lang uitblijven. Vanaf het voorjaar van 2015 start het besluitvormingsproces om het bestaande oubollige strategisch plan te actualiseren. Op 29 juni 2016 stemt de Ministerraad in met de strategische visie voor Defensie 2016-2030. Hierin krijgen de drones eindelijk een niet onbelangrijk deel van de investeringen toebedeeld. De geactualiseerde strategische visie wordt een ware springplank voor de militaire drones in België met voor elk krijgsmachtdeel een deel van de taart. Laten we misschien minister van Defensie Vandeput aan het woord in een interview enkele dagen na de spraakmakende politieke goedkeuring. “De regering gaat ook twee verkenningsdrones kopen, met de optie om later vier Europese toestellen bij te kopen. In eerste instantie zijn die bedoeld voor verkenningsopdrachten maar ze kunnen ook bewapend worden.” Over de optie voor bijkomende Europese drones maar vooral over te potentiële bewapening van de nieuwe drones zal tijdens de jaren die volgen nog regelmatig gebakkeleid worden.
Zoals bij elke belangrijke politieke beslissing het geval is – en zeker wat Defensie betreft – blijven de reacties niet uit. In de columns van de kranten blijft men ondanks de hoopgevende investeringen de passiviteit van onze politiek inzake Defensie tijdens de voorbije decennia aan de kaak stellen. ‘Door de doorgedreven federalisering van dit land is wat we samen doen bijzaak geworden. Onze militairen betalen daar als eersten de prijs voor’. De volgende krantenkop van 2019 zal trouwens bij de nalatige parlementaire vertegenwoordigers evenmin voor gemoedsrust zorgen: ‘Defensie nu officieel in crisis’.
Vanaf het moment dat Ludivine Dedonder eind 2020 het heft in handen neemt als minister van Landsverdediging is het duidelijk dat er heel wat katten te geselen vallen. Vanuit diverse hoeken wordt met steeds meer nadruk aangedrongen op de actualisatie van de planning van de militaire investeringen van haar voorganger die nauwelijks vier jaar in uitvoering is. Het zijn niet enkel de adviezen van het strategisch comité van tien experts die haar aanmoedigen tot spoedige en kordate acties. Er is immers heel wat ongerustheid ontstaan in Europese kringen dat de Verenigde Staten hun gulle sponsorschap van de naoorlogse beveiliging van Europa wel eens zouden kunnen afslanken. De Russische invasie van Oekraïne op 24 februari 2022 snoert dan ook alle twijfelaars de mond omtrent de noodzakelijke update van het investeringsplan 2016-2030. Op 2 mei 2022 wordt dan ook het STAR (Security & Service – Technology – Ambition – Resilience)-plan uitgerold. Ook nu krijgt de drone als militaire onmisbare uitrusting de nodige aandacht en is men ook akkoord dat men de bedreiging van drones in onze samenleving krachtdadig moet kunnen te lijf gaan.
De aangekondigde investeringen voor Defensie in de 21ste eeuw worden op enkele uitzonderingen na tegen een gezapig tempo uitgevoerd. Dit is ook het geval voor wat de drones aangaat. De aankopen sterken de militairen wel in hun vertrouwen om in alle bescheidenheid hun achterstand in te halen ten opzichte van hun Europese en NAVO-partners voor wat de inzet van drones betreft in de moderne hybride oorlogvoering.
We zullen de aanschaffing van de verschillende systemen de revue laten passeren die we dan kunnen plaatsen in de tijdsbalk als ‘vandaag’ of als ‘morgen’.
De SkyGuardian als beste in zijn soort voor de Luchtcomponent
Een politiek voorspel dat weinig indruk maakt
In de strategische visie voor Defensie van 29 juni 2016 is de geplande aanschaf van twee MALE (Medium Altitude Long Endurance)-drones in de periode 2021- 2025 een budgettaire zwaargewicht. De planning voorziet om beide toestellen vanaf 2021 geleidelijk de plaats te laten innemen van de B-Hunter van het 80ste UAV Smd. Binnen dit eerder krappe tijdschema wil Defensie zo vlug mogelijk de aankoopcyclus doorlopen. Op 9 februari 2017 ontvangt de industrie een Request For Information voor de MALE-drone. Reeds op 3 maart 2017 bezorgt het Israëlische Elbit een dossier met alle gewenste informatie over de Hermes 900. Op 10 april 2017 volgen General Atomics en het Israelian Aircraft Industries (IAI) met de noodzakelijke toelichting over respectievelijk de SkyGuardian en de Heron TP. Tijdens de geheime zitting van de Kamercommissie voor de Legeraankopen en -verkopen van 30 januari 2018 worden de commissieleden geïnformeerd over de stand van zaken waarna geadviseerd wordt om de SkyGuardian aan te kopen. Deze informatie moet voorlopig binnenskamers blijven.
Hoe de vork precies aan de steel zit wordt een beetje duidelijker nadat het kernkabinet zich op 8 februari 2018 buigt over de aankoop van de MALE-drones. De krantenkoppen zoals ‘Het Belgische leger krijgt drones zo breed als een Boeing: kunnen zelfs raketten afvuren’ en ‘Wordt België klant bij de Israëlische Mossad?’ zijn een greep uit de talrijke uiteenlopende speculatieve overwegingen.
Einde maart 2018 komt het dronedossier in felle turbulentie terecht. Alhoewel op dat ogenblik de vervanging van de F-16 de hoofdaandacht opeist wil de oppositie ook brandhout maken van de nakende regeringsbeslissing om wellicht de SkyGuardian aan te kopen. Politieke spelletjes zijn van alle tijden maar aangemoedigd door de tendentieuze berichtgeving van de media wil de oppositie munitie van het zwaarste kaliber aanwenden om het dronedossier het genadeschot te bezorgen. Of het leger ook nu weer al dan niet belangrijke informatie achtergehouden heeft, zou tijdens de zitting van de Commissie voor de Landsverdediging (CLV) van 28 maart moeten duidelijk worden. De zeven sprekers van de oppositie krijgen gedurende anderhalf uur de tijd om minister Vandeput het vuur aan de schenen te leggen. Het verslag bevestigt onder de titel ‘Dossier UAS-capaciteit (unmanned aerial system) van het type medium altitude long endurance (MALE)’ dat de commissie zich begeeft op ‘hoog’ niveau, althans wat het onderwerp betreft. De inhoud van de discussies is echter van een lager allooi.
De politieke antagonisten leveren immers een labyrintisch huiswerk af waarin de noodzaak om over een gecertificeerde drone te beschikken totaal gekleineerd wordt. Dit is nochtans een prioritaire eigenschap waaraan de MALE-drone moet voldoen. De Belgische MALE zal zodanig gecertificeerd worden dat hij zich veilig in het burgerlijk luchtruim zal verplaatsen net zoals elk ander commercieel vliegtuig. Uit de vraagstelling blijkt dat de interpellanten zich uitvoerig hebben laten inspireren door de pers. Het artikel van De Morgen van 23 maart met als kop ‘Heeft Defensie ook de miljoenenaankoop van drones naar haar hand gezet?’ scoort blijkbaar goed, zelfs ten zuiden van de taalgrens. Ook nu weer wordt de getuigenis van een klokkenluider tevoorschijn getoverd die als instrument van de nieuwe politieke cultuur de vooringenomenheid tijdens de aankoopprocedure aanklaagt.
Bij geen enkele spreker rinkelt er een belletje over de verdubbeling van de behoefte die eerder in de strategische visie geformuleerd werd. In 2016 was er immers sprake van twee MALE-drones. In 2018 kraait er geen haan over de geactualiseerde behoefte van twee systemen van elk twee MALE-drones.
Minister Vandeput ontkracht alle argumenten die wijzen op de vermeende georkestreerde manipulatie door Defensie. Hij verdedigt geestdriftig het stafwerk van zijn droneteam, een handelswijze die bij zijn voorgangers bij de behandeling van vergelijkbare aankoopdossiers eerder de uitzondering was dan de regel. Tijdens de zitting bevestigt de minister ook dat de MALE-drone inderdaad bewapenbaar zal zijn.
De CLV van 13 juni 2018 voelt de minister nogmaals aan de tand over het aankoopdossier van de MALE-drones. Er valt tijdens de zitting weinig nieuws te sprokkelen. Het aankoopdossier is al zes maanden klaar en de beslissing ligt bij de regering. Tijdens de zittingen van de CLV’s valt de MALE 2025 als een nieuw vlaggenschip van de Europese luchtvaartindustrie voorlopig om evidente redenen uit de boot. Minister Vandeput informeert immers enkele onwetende vraagstellers dat België nog niet in zee kan gaan met een Europese constructeur omdat er nog geen Europese MALE-drone bestaat. De minister bevestigt tevens het belang van het Europees Defensiefonds voor de ontwikkeling en de productie van de MALE 2025, waartoe België ook een bijdrage levert.
De Belgische regering beslist uiteindelijk op 25 oktober 2018 om twee systemen van elk twee SkyGuardians aan te schaffen voor de prijs van €226M. De beslissing krijgt weinig aandacht omdat die dag ook het contract van de eeuw voor de vervanging van de F-16 in het brandpunt staat van de belangstelling. De Belgische keuze van de SkyGuardian wordt door kenners op algemeen applaus onthaald. De SkyGuardian is gewoonweg de beste keuze. De verkoopargumenten van General Atomics zijn inderdaad geen praatjes voor de vaak. Het ontwerp van de Britse soortgenoot Protector heeft weliswaar al voor vertragingen gezorgd die echter eerder van bureaucratische dan van technologische aard zijn. De dronevloot van SkyGuardians zal binnen afzienbare tijd vanuit Florennes de Belgische Defensie een onuitgegeven capaciteit bezorgen.
In het STAR-plan van mei 2022, waardoor de militaire programmeringswet zal geamendeerd worden, is een derde systeem voorzien van twee SkyGuardians dat omstreeks 2030 de dronevloot van Florennes zal versterken. Noch het STAR-plan, noch de supplementaire aankoop van SkyGuardians geeft aanleiding voor enige politieke beroering. De tijden zijn blijkbaar veranderd.
De SkyGuardian een drone van wereldklasse
Alhoewel de SkyGuardian in 2018 nog nergens ter wereld tijdens operaties is ingezet, krijgt het toestel al vlug het volste vertrouwen om de succesreeks van zijn voorgangers verder te zetten.
Voor de start van het ontwerp moeten we de klok even terugdraaien. In 2012 wil General Atomics Aeronautical Systems Inc. (GA-ASI), de constructeur van befaamde verkennings- en gevechtsdrones – zoals de Predator, de Reaper en de Gray Eagle – de ontwikkeling van drones over een andere boeg gooien. Het bedrijf wil met eigen financiering een drone ontwerpen die als eerste in zijn soort zonder enige beperkingen kan vliegen in het burgerlijk luchtruim.
Het prototype van de nieuwe boreling, aanvankelijk gekend als certificeerbare versie van de Predator B (Reaper of MQ-9A), voert zijn eerste vlucht uit op 17 november 2016. GA-ASI is op dat moment bijzonder enthousiast niet alleen over het succes van de maidentrip. In april heeft immers de Royal Air Force (RAF) al beslist om zijn vloot van Reapers te vervangen door uiteindelijk zestien SkyGuardians MQ-9B’s die als Protector RG MK1 in de naaste toekomst door de Britten zullen in gebruik genomen worden.
Op 27 januari 2017 maakt GA-ASI melding over de presentatie van de SkyGuardian in Gray Butte Flight Operations Facility, gelegen vlakbij Palmdale Californië. Vertegenwoordigers van negen landen, waaronder ook België, worden er uitvoerig ingelicht over de SkyGuardian als technologisch hoogstandje. De aanwezige delegatie is danig onder de indruk van de mogelijkheden van de meest revolutionaire drone van het ogenblik. Tevens is de informatie van GA-ASI, dat de SkyGuardian volledig zal voldoen aan de cruciale NAVO-norm van de STANAG (Standardization Agreement) 4671, een première voor een drone. De regeling van de luchtwaardigheid van onbemande luchtvaartuigen is immers uitermate belangrijk. Deze standaard is nog om de volgende redenen belangrijk: veiligheid en betrouwbaarheid, interoperabiliteit, certificering en regelgeving, operationele effectiviteit, kostenefficiëntie, innovatie en ontwikkeling.
De wereldleider in de productie van MALE-drones neemt elke gelegenheid te baat om de SkyGuardian te promoten. De vlucht in mei 2017 van 48,2 uur is meer dan een stunt. De trans-Atlantische vlucht van 24 uur en 2 minuten op 10/11 juli 2018 vanuit Grand Forks North Dakota naar Fairford in het Verenigd Koninkrijk (VK) ter gelegenheid van de viering van het 100-jarig bestaan van de RAF is eveneens een prestatie die indruk maakt in de wereld van de drones. Misschien wil de RAF ook wel ter gelegenheid van het jubileum de boodschap brengen dat de militaire luchtvaart een keerpunt bereikt heeft.
Nu dat het pad voor een succesverhaal geëffend is kunnen we even toelichten tot wat de technologie onder de motorkap van de SkyGuardian in staat is. We richten de schijnwerper natuurlijk op de Belgische SkyGuardian die voor 90% overeenstemt met de Britse Protector.
De illustratieve weergave met de algemene kenmerken van de MQ-9B kunnen we aanvullen met enkele belangrijke karakteristieken. Onder zijn negen ophangpunten – één ventraal en acht onder de vleugel – kan een nuttige lading vervoerd worden van 2.155 kg. Inwendig is er ruimte voor een nuttige lading van 363 kg. De normale vlieghoogte bevindt zich boven de 40.000 voet, dus boven het niveau van het traditionele burgerlijk luchtverkeer.
Wanneer GA-ASI in 2012 startte met zijn ambitieus project om een drone te ontwikkelen die kan opereren onder de strenge luchtwaardigheidseisen van het niet-militaire luchtruim heeft het bedrijf talrijke conceptuele klippen omzeild. Het ontwerp en het testen van de Due Regard Radar (DRR) was een bijzonder moeilijke klus. De DRR is het sensorsysteem dat instaat voor het situatiebewustzijn in het luchtruim zodat botsingen in vlucht kunnen vermeden worden, waardoor de veiligheid tijdens zowel autonome als handmatige operaties vergroot wordt. Deze Detect And Avoid (DAA)-tool is een onwrikbare vereiste in elk luchtruim en geldt voor zowel coöperatieve als voor niet-coöperatieve vliegtuigen. Voor de coöperatieve vliegtuigen is de oplossing van het DAA-probleem vrij eenvoudig. Ze beschikken immers over een transponder die actief samenwerkt met de radarsystemen op de grond en in de lucht door het uitwisselen van signalen over identificatie, hoogte en andere relevante gegevens. Zo kan een efficiënte maar vooral veilige verkeersstroom beheerd worden door de automatische reactie van het coöperatief vliegtuig of door de uitvoering van de orders van de luchtverkeersleiders. Het DAA-pakket van de MQ-9B, dat samen werkt met de coöperatieve vliegtuigen, bestaat uit de ADS-B, de IFF en de TCAS (Traffic Collision Avoidance System).
Voor de niet-coöperatieve vliegtuigen zal de DRR als lucht-lucht radar een botsingsgevaar kunnen detecteren. In dat geval zullen de algoritmes, getriggerd door de data van de DRR, de MQ-9B autonoom een uitwijkmaneuver doen uitvoeren. Toch kunnen er zich situaties voordoen, zoals in een gecontroleerd luchtruim, waarbij dronepiloten eventueel zullen moeten reageren met de wijziging van hoogte en/of vliegrichting.
Alhoewel de DRR klaar is voor installatie worden in 2024 nog steeds de SkyGuardians geleverd zonder de DRR. Zijn het contractuele kronkels of is het effectief wachten op genoeg klanten om de productiekosten van de productieversie van de DRR binnen de perken te houden? Het aantal klanten is in 2024 al behoorlijk toegenomen. We mogen dus hopen dat de MQ-9B binnen een redelijke termijn voor alle gebruikers volledig zal uitgerust zijn met de unieke technologie die de DRR nog steeds is. De promotiecampagne van GA-ASI voor de jarenlange ontwikkeling van hun topdrone zou er wel bij varen. Ter aanvulling kunnen we vermelden dat de MQ-9B ook is uitgerust om opdoemende extreme weersfenomenen in vlucht te ontwijken.
Een tweede revolutionaire verwezenlijking, uniek in de categorie van MALE-drones, verdient zeker onze aandacht. Het betreft het concept van SatCom Autoland waarbij de SkyGuardian in een automatische mode kan opstijgen en landen dank zij de verbinding met redundante en beveiligde satellieten. Er zijn geen transcontinentale netwerken meer nodig van glasvezelkabels zoals voor de inzet van de MQ-9A vanuit de VS. Alle hoofdactiviteiten voor de besturing van de drone en voor de exploitatie van de gegevens situeren zich volledig op de moederbasis. In het vakjargon spreekt men van volledige Remote Split Operations. Een imaginair voorbeeld kan verduidelijken wat dit in de praktijk kan betekenen. Veronderstellen we dat België beslist om een MQ-9B in te zetten voor de waarneming van de militaire activiteiten in het grensgebied van de Democratische Republiek Congo (DRC) met Rwanda. Een SkyGuardian zal hiervoor, ondersteund door een beperkte ploeg, ontplooien naar Kisangani in de DRC om er de vluchten voor te bereiden en er de onderhoudsactiviteiten uit te voeren. Van zodra een vlucht gepland wordt, maakt de ploeg de MQ-9B startklaar. In Florennes is het Ground Control System (GCS) of de cockpit volledig bemand. Daar zal de Remote Pilot (RP) met de druk op de knop de MQ-9B in Kisangani in beweging zetten vanop de parking richting startbaan waar het toestel na een persistente en discrete vlucht, buiten het bereik van de meeste draagbare luchtverdedigingsmiddelen, ook volledig autonoom zal terugkeren na de uitvoering van de verkenningsopdracht. Tijdens de vlucht zullen in de GCS ook de Sensor Operator (SO) en de Mission Intelligence Coordinator (MIC) de acties ondernemen die nodig zijn.
Ook in een derde technologisch domein is de SkyGuardian grensverleggend. De scheiding van de software nodig voor de controle van het toestel van de software van de sensoren biedt onmiskenbare voordelen. Dankzij deze open architectuur voorkomt men de kostelijke en vervelende her-certificering van het ganse systeem wanneer nieuwe nuttige ladingen geïntegreerd worden. De sensoren kunnen derhalve nagenoeg in een plug and play modus op een modulaire manier aangepast worden.
Wetenswaardigheden over het programma
In het lastenboek voor de aankoop van de MALE-drone treffen we een vereiste aan die prioritair is voor zowat alle nieuwe aankopen van Defensie. De aankoop moet toelaten om met Europese partners samen te werken.
Deze conditio sine qua non in goede banen leiden wordt bij de aanschaf van de SkyGuardian een makkie. De benadering van de RAF als lead customer van het programma ligt voor de hand. In april 2023 ondertekent België als eerste internationale deelnemer het protocolakkoord voor toetreding tot het MQ-9B International Cooperative Programme (MICP) dat de RAF recent in het leven riep. Zo kunnen de landen die deel uitmaken van het MICP samenwerken in domeinen zoals certificering, luchtwaardigheid, training, logistieke ondersteuning en ontwikkeling van toekomstige capaciteiten. Het evidente doel van deze samenwerking is interoperabiliteit en de reductie van de kosten van welke investeringen dan ook die als groep met GA-ASI kunnen onderhandeld worden. Dat het MICP wind in de zeilen heeft blijkt uit de veelbelovende resultaten van de meeting van april 2024 in RAF Cranwell waaraan al tien landen deelnamen.
Begin september 2021 kan een ploeg van Belgische technici in RAF Waddington kennismaken met de SeaGuardian, de familiegenoot van de SkyGuardian die met zijn buikgondel gespecialiseerd is voor opdrachten boven zee. De SeaGuardian maakt er ook een publiciteitstoer naar het Nederlandse Leeuwarden.
Organisatorisch is 4 mei 2023 een belangrijke datum. Die dag wordt immers het 2ème Esc gereactiveerd als organieke eenheid van de 2WTAC van Florennes. Het smaldeel, waarvan zijn roots zich situeren tijdens de Eerste Wereldoorlog, werd tijdens de afslankingshonger van Defensie op 20 april 2001 uit gebruik genomen. Het smaldeel, waar ik mijn job leerde ruim een halve eeuw geleden, zal zich voortaan over de SkyGuardian ontfermen. Het 80ste UAV Smd dat met zijn B-Hunter kan terugblikken op een voortreffelijke staat van dienst, houdt bijgevolg definitief op om te bestaan.
Wie in 2024 Florennes bezoekt is wellicht onder de indruk van de enorme bouwactiviteiten die hoofdzakelijk de komst van de eerste F-35’s in 2025 zullen mogelijk maken. Toch valt er al op 4 juli 2022 een ander belangrijk feit te noteren. Die dag immers legt minister van Defensie Ludivine Dedonder de figuurlijke eerste steen voor het MQ-9B infrastructuurproject. De basisplannen zijn al in die mate geactualiseerd dat de nodige ruimte voorzien is voor de installatie omstreeks 2030 van het derde SkyGuardian-systeem. Eind maart 2024 kan het 2ème Esc zich al in de nieuwe infrastructuur installeren om er de komst van de MQ-9B voor te bereiden.
Er wordt met een zeker ongeduld gewacht op de komst van de nieuwe vloot. De levering van militaire uitrusting op de contractueel vastgelegde datum is wereldwijd zowat de uitzondering geworden. Het bericht van het persagentschap Belga van 10 oktober 2023 is dan ook niet echt een verrassing. ‘Het ministerie van Defensie erkende maandag dat er vertragingen waren opgelopen in het MQ-9B programma, waardoor de levering van het eerste systeem uitgesteld wordt tot september 2024. De vertraging heeft te maken met de software die over de nodige certificaten moet beschikken, die ons in staat moet stellen om in alle veiligheid in de ruimte van de burgerluchtvaart te vliegen, aldus Defensie die erop wijst dat het niet ongebruikelijk is dat dergelijke omvangrijke programma’s vertraging oplopen.’ Inmiddels heeft een betrouwbare militaire bron bevestigd dat de eerste MQ-9B wellicht omstreeks de jaarwisseling in zijn moederbasis zal arriveren.
België heeft sedert enige tijd natuurlijk de bui al zien hangen. De eerste Protector van de RAF is ook met heel wat vertragingen eindelijk op 29 september 2023 afgeleverd in zijn thuisbasis van RAF Waddington. Het RAF 31 Sqn – ontbonden op 14 maart 2019 met zijn Tornado GR4 – zal er met zestien Protectors uitgerust worden. In het RAF 56 Sqn treffen we er de experts aan voor de tests, de evaluaties en het onderricht. De eerste lokale vlucht van de Protector in Waddington heeft plaats op 17 november 2023.
België mag zich gelukkig prijzen dat RAF als MICP-partner het pad effent om de MQ-9B ook in het niet-militaire Britse luchtruim in te zetten. Hopelijk zijn eerdere wrijvingen met de Britse Civil Aviation Authority er nu definitief van de baan. De permanente aanwezigheid van een Belgische waarnemer in Waddington betekent een significante meerwaarde voor het toekomstig traject van de integratie van de SkyGuardian in het Belgische luchtruim en voor zijn verdere operationele introductie in Florennes.
Op het traject van de ingebruikname van de MQ-9B wordt tijdens het eerste trimester van 2024 een duidelijke stap gezet. De eerste zes crews starten immers hun basiscursus in Grand Forks North Dakota bestaande uit grondcursus en vluchtsimulator. Daarna volgt hun livevliegtraining vanuit El Mirage Californië. In de loop van 2024 zal in het fonkelnieuwe internationaal trainingscentrum van RAF Waddington de volledige opleidingscyclus afgewerkt worden met de tactische module van deze eerste zes crews. Vanaf begin 2025 zal de volgende klas van zes crews de volledige basiscursus en tactische cursus volgen in RAF Waddington.
Op het parcours dat zal leiden naar een volledig operationeel 2ème Esc vallen best nog wel enkele mijlpalen te noteren. De initiële operationele capaciteit met de zes operationele crews kan bereikt worden tijdens het eerste trimester van 2025. De volledige operationele capaciteit met twaalf crews voor vier MQ-9B’s, als het platform voor de ISR (Intelligence Surveillance Reconnaissance)-opdracht, mag een jaar later verwacht worden. Ondertussen wordt het voor het 2ème Esc niet alleen een hele klus om technisch – inclusief de communicatienetwerken – klaar te zijn maar ook om de voorziene organisatietabel met de 72 voorziene functies in te vullen. Het gespecialiseerde PED (Processing Exploitation Dissemination)-personeel, dat instaat voor de behandeling van de inlichtingen die in de GCS toestromen, behoort niet tot de organisatietabel van het SkyGuardian-smaldeel.
Eens het 2ème Esc volledig bemand en getraind is om zijn vier MQ-9B’s operationeel in te zetten zal het actuele ambitieniveau uitvoerbaar worden namelijk zestien vlieguren per dag voor een ontplooiingsperiode van één jaar.
De locatie in de nieuwe infrastructuur, die het zenuwknooppunt zal vormen van de inzet van de exceptionele technologie, is de cockpit of GCS. In de ergonomische werkomgeving zijn drie personen aan het werk. De SO is de onderofficier die de nuttige lading bedient (Electro-Optisch, Infrarood, Synthetic Aperture Radar, Ground Moving Target Indicator). De MIC is de inlichtingenofficier die zich focust op alle kritische gegevens of beelden en er ook de nodige verspreiding aan geeft. Hij is tevens de beheerder van de opdracht. Ten slotte is er de RP, de officier die de SkyGuardian tijdens de volledig vlucht zal ‘besturen’. De selectie, de vorming en de kwalificatie van deze laatste categorie is een proces waarin België zich ook heeft laten leiden door de jarenlange ervaringen van de Angelsaksische gebruikers van MALE-drones. Zo zal er naar gestreefd worden om de functie van RP voor een derde toe te kennen aan gekwalificeerde piloten (bij voorkeur met F-16 ervaring) en voor twee derde aan andere piloten die het RP-brevet kunnen behalen (Ook niet varend personeel na het slagen in de specifieke elementaire vliegopleiding en voormalige leerling-piloten die niet slaagden in hun voortgezette vliegopleiding). Tijdens de vorming maar ook tijdens de continuïteitstraining van de operationele crews zullen diverse simulatoren beschikbaar zijn.
Een interessante wetenswaardigheid is wellicht ook de deelname van de Belgische industrie aan het programma. De economische compensatie wordt voorlopig geschat op €100M. Het contract van SABCA is omvangrijk met zijn productie van de radomes voor alle MQ-9B’s en met het onderhoudscontract van de servo-actuators en de sondes. De levering van de beeldschermen voor de wereldvloot van MQ-9B’s door ScioTeq, het voormalig Barco, is tevens betekenisvol. Dat GA-ASI sedert 2019 zich wel degelijk inspant om de Belgische ondernemingen te betrekken bij het programma moge blijken uit het jaarlijks gebeuren Blue Magic Belgium. Hierop hebben de voorbije jaren al een vijftigtal bedrijven hun ideeën en capaciteiten kunnen presenteren aan de Amerikaanse industrieel.
Al diegenen die zich bekommeren omtrent de integratie in het luchtruim kunnen we misschien verwijzen naar de ervaringen van onze zuiderburen. Het Franse experiment om vanaf het begin van de 21ste eeuw zelf een MALE-drone te ontwikkelen resulteert in de Harfang. Het toestel wordt gebouwd door EADS (European Aeronautic Defense and Space) op basis van de Heron van IAI. Het militair gebruik in Afghanistan en in Afrika is echter geen succes. Met een toenemende wanhoop poogt l’Armée de l’Air om de Reaper aan te kopen. De verregaande Franse aversie voor de aankoop van Amerikaanse militaire uitrusting wordt uiteindelijk in mei 2013 overwonnen. Met zijn twaalf Reapers vervoegt Frankrijk de Europese Reaperclub. De eerste twee toestellen zijn al voor het einde van het jaar in het Sahel-gebied in Centraal-Afrika beschikbaar. De overige toestellen zullen tegen 2019 geleverd worden. Voorlopig heeft de Franse Reaper geen toegang tot het Franse luchtruim.
Daar komt al vrij vlug verandering in. Op 4 juli 2017 voert de Franse MQ-9A zijn eerste vlucht uit in Frankrijk vanuit de vliegbasis van Cognac-Châteaubernard. Op 14 juli treffen we de Reaper aan boven Parijs waar het toestel ter gelegenheid van het militair defilé deel uitmaakt van het veiligheidsdispositief. President Donald Trump is die dag ook in zijn nopjes. Aan de zijde van zijn kersverse collega Emmanuel Macron verneemt hij dat hoog in de lucht een hoogtechnologisch product van Amerikaanse makelij toezicht houdt op hun veiligheid. Vijf jaar later mogen we spreken van een andere Franse première of het is wellicht wel een wereldpremière. Ter gelegenheid van 14 juli is het een Reaper, bestuurd vanuit het drone-epicentrum van Cognac, die het luchtdefilé boven de Champs-Elysées afsluit. De integratie van de Reaper in één van de drukste Europese luchtruimtes verloopt die dag perfect. De drone zal trouwens ook van de partij voor de beveiliging van het Parijse luchtruim tijdens de Olympische Spelen van juni 2024.
Bij onze oosterburen is de integratie in hun luchtruim minder vlot verlopen. Jarenlange pogingen om de MALE-drone Heron 1 in het Duitse luchtruim te laten evolueren voor training of tijdens oefeningen botsten op een resolute nein. De toestellen worden al gedurende vele jaren geleased van Israël via Airbus Defence and Space en hebben hun operationele degelijkheid in het buitenland bewezen. Wanneer het Bundestag’s Budget Committee begin november 2023 het testprogramma goedkeurt om de Heron TP – een strategische versie van de Heron 1 – te testen in het Duitse luchtruim, wordt al vlug een bemoedigend resultaat behaald. Op 15 mei 2024 voert de Heron TP zijn historische vlucht uit vanop de vliegbasis van Jagel in Schleswig. De media nemen echter wel een loopje met de waarheid wanneer ze met begrijpelijke trots de prestatie ophemelen. De Heron TP is echter niet de eerste drone die in zijn categorie gecertificeerd is volgens de strenge NAVO-normen van STANAG 4671. De SkyGuardian is de eerste. De Luftwaffe heeft zich deze maal wel terdege ingedekt om een tweede fiasco met zware financiële en politieke gevolgen te voorkomen. In 2013 werd immers het contract voor de aankoop van de EURO HAWK vroegtijdig geannuleerd omdat het toestel vluchten uitvoerde in het Duitse luchtruim zonder te voldoen aan STANAG 4671.
Dat niet alleen de integratie in het luchtruim maar ook andere problemen de ingebruikname van een MALE-drone kunnen bemoeilijken is een Zwitsers verhaal met een Belgisch tintje.
In juni 2014 beslist de Zwitserse militaire aankoopdienst om hun bestaande drones tegen 2020 te vervangen door de Hermes 900, een product van het Israëlische Elbit Systems. Na wat politiek gekrakeel omtrent de aanschaf van Israëlische militaire technologie beslist het Zwitsers parlement op 7 september 2015 om zes Hermes 900 toestellen aan te schaffen.
Elbit Systems laat niet na om vanaf de zomer van 2018 een uitgebreide marketingcampagne te starten. De STANAG 4671 staat hierbij centraal want de Hermes 900 zal veilig geïntegreerd worden in het burgerlijk luchtruim en in dezelfde omgeving vliegen als bemande vliegtuigen. Omwille van een crash – een structurele conceptiefout – in augustus 2020 in Israël loopt het programma een eerste vertraging op. De testvluchten zouden vrij vlug kunnen hervatten. Het “Detect-and-Avoid”-systeem zou echter niet beschikbaar zijn voor 2024.
Begin maart 2022 worden de eerste twee toestellen geleverd aan de Federal Office for Armaments. De derde drone arriveert in Zwitserland in oktober. Op 30 januari 2023 kunnen de drones starten met hun binnenlandse testvluchten die echter in maart 2023 tijdelijk onderbroken worden omwille van een motorincident met de Hermes 900.
Inmiddels stelt zich nog een bijkomend probleem. Door de onstabiele situatie in het Midden-Oosten en de reisbeperkingen kunnen de Zwitserse specialisten voorlopig onmogelijk de noodzakelijke taken uitvoeren in Israël. In januari 2024 volgt een aanpassing van het contract van de Hermes 900 waarbij overeengekomen wordt om de uitvoering van het project met twee jaar te verlengen tot einde 2026. Elbit Systems zal voor Zwitserland de nodige financiële compensatie voorzien.
De Belgische link met het Zwitserse droneverhaal situeert zich in 2018 wanneer onder meer in de Commissie voor Landsverdediging gepleit werd door een lobbyist ex-militair voor de aankoop van de Hermes 900. De aankoop van de SkyGuardian heeft ons behoed voor een Zwitsers brokkenparcours.
Met de ingebruikname van de SkyGuardian zal de Luchtcomponent een ware kwantumsprong maken. Door de uitvoering van veelzijdige verkenningsopdrachten zal het toestel een belangrijke bijdrage leveren tot de collectieve veiligheid en dit in nauwe samenwerking met een toenemend aantal partners. Persistente steunopdrachten voor politie, douane en milieudiensten kunnen ook de veiligheid boven het nationale grondgebied in belangrijke mate bevorderen.
De door de MQ-9B verzamelde informatie wordt bij uitstek complementair aan die van andere actoren en draagt bij tot de optimale intelligentie wanneer die op een adequate wijze wordt samengevoegd, geanalyseerd en verspreid. Voor de kinetische inzetbaarheid van de SkyGuardian is er in 2024 nog geen politiek akkoord.
De naaste toekomst zal kunnen bewijzen dat de SkyGuardian vanuit Florennes werkelijk de beste wordt in zijn soort met een potentieel betekenisvolle meerwaarde voor de militaire maar ook voor de burgerlijke klant.
