Grimbergen, 27 september 2024. Twee vliegeniers van de luchtvaartsectie van de Japanse krant Asahi Shimbun, anno 2024 nog altijd een van de grootste en oudste kranten van Japan, maakten in 1937 een ophefmakende vlucht van Japan naar Groot-Brittannië. Naderhand maakten ze nog een goodwill-tour langs enkele Europese steden. Ook in Brussel kwamen ze op bezoek.
Een fragment van het vliegtuig is teruggevonden. Het wordt sinds maart 2024 in Japan door Mitsubishi Heavy Industries in haar historisch archief (Oe Clock Tower Aviation Archives Room) in Nagoya City bewaard. Het waardevol artefact is ongeveer 60 cm breed en 40 cm lang.
In 1936 had Mitsubishi in Japan een eerste testvlucht uitgevoerd met hun Ki-15 Karigane (‘wilde gans’). Het was een voor die tijd zeer snel eenmotorig verkenningsvliegtuig dat plaats bood aan twee bemanningsleden. Alhoewel de snelheid het toestel bijna onkwetsbaar maakte voor vijandige vliegtuigen (het was niet bewapend) geloofde Japan niet in het belang van deze toestellen. De prototypes leken werkloos op de tarmac te blijven staan, tot de Japanse krant Asahi Shimbun het idee kreeg om deel te nemen aan de feestelijkheden bij de kroning van George VI en zijn vrouw Elisabeth op 12 mei 1937 in Westminster Abbey. Gezien de grote afstand die de Ki-15 aan een hoge snelheid kon afleggen, leek dit een ideaal vliegtuig voor de trip. Het middelste deel van de lange, gesloten cockpit was bestemd voor extra brandstoftanks, die de machine een bereik van 2.400 kilometer gaven. De maximum snelheid bedroeg ongeveer 480 km/h. Behalve de stuurvlakken was het toestel volledig in metaal. Het Japanse ministerie van defensie gaf toelating om het tweede prototype voor de krant klaar te maken.
Het werd een heus prestigeproject, een recordvlucht tussen Tokio en Londen met een puur Japans vliegtuig. Meer dan een half miljoen tips kreeg de krant voor een naam voor het vliegtuig. De keuze viel op Kamikaze, Japans voor ‘heilige wind’. De vlucht moest een teken van hoop worden voor de bevolking die in februari van 1936 een mislukte staatsgreep had ondergaan en ook de gevolgen van de grote economische depressie van de jaren dertig aan den lijve ondervond.
Op 20 januari 1937 werden de namen van de bemanningsleden bekend gemaakt. De piloot was Masaaki Iinuma, navigator en radio-operator Kenji Tsukagoshi, beiden werkzaam bij de krant.
De eerste motortesten gebeurden op 19 maart 1937. Op 23 maart volgde een eerste vlucht. Twee dagen later volgde de levering van Ki-15 Karigane ‘Kamikaze’ met de registratie J-BAAI. De Ki-15 was toen het snelste Japanse vliegtuig.
Op 30 maart kreeg de bemanning de officiële toelating voor de recordvlucht.
Acht dagen na de levering, op 2 april 1936, vertrok het vliegtuig vanop Tachikawa Army Airfield. Tachikawa ligt 40 km ten westen van Tokyo, eerder was het een burgervliegveld waarop in 1929 de eerste commerciële lijnvluchten van Japan Air Transport naar Osaka waren opgestart. Op 2 april was het weer boven Taipei (toen Formosa) zo miserabel, dat het toestel moest terugkeren.
Op maandag 5 april 1937 probeerde de crew het opnieuw. Na een reistijd van ongeveer 95 uur (een vluchttijd van 51 uur en 19 minuten) kwamen ze op vrijdag 9 april aan in Croydon (London). De vliegeniers hadden een afstand van 15.357 km afgelegd. Om het risico te beperken vlogen ze enkel bij daglicht. Niettegenstaande enkele pogingen waren de Fransen er toen nog niet in geslaagd om Parijs op minder dan 100 uur met Tokyo te verbinden. Fransman Marcel Doret mislukte in 1937 bijvoorbeeld tweemaal om Parijs met Tokio te verbinden in een Caudron Simoun. De Fransen zaten er duidelijk verveeld mee dat hun Japanse collega’s er wel in lukten en dan nog wel met een Japans vliegtuig. Volgens verschillende bronnen heeft de Fédération Aéronautique Internationale (FAI) de trip van Masaaki Iinuma en Kenji Tsukagoshi erkend als een eerste luchtvaartrecord van Japan. In de databank van de FAI is van dit record echter geen spoor terug te vinden.
Op 11 april 1937 maakte de Kamikaze een korte vlucht over het passagiersschip RMS Queen Mary. Daarop zat prins Chichibu, de jongere broer van keizer Hirohito. De prins was op weg naar de kroning.
Het bezoek aan België
Op vrijdag 16 april 1937 startte de Kamikaze met een charmeoffensief langsheen enkele Europese landen. België kwam het eerst aan de beurt.
Rond 09.30 uur kwam het Japanse toestel aan in Haren, eervol begeleid door Belgische militaire vliegtuigen. De Japanse ambassadeur M. Koururu begroette de bemanning. Vele leden van de Japanse gemeenschap in België stonden het toestel op te wachten.
In het luchthavengebouw Avia-Palace bood de Belgische regering een receptie aan. Belangrijke aanwezigen waren onder meer minister van verkeerswezen Marcel-Henri Jaspar, Graaf d’Outremont namens de Belgische Aeroclub, bestuurder van het Beheer der Luchtvaart Daumerie en Jan Olieslagers.
Na de viering in de Avia-Palace ontmoette de bemanning Koning Leopold III op het paleis, er volgde een kranslegging bij de Onbekende Soldaat, aan de voet van de Congreskolom in Brussel. In het Pershuis overhandigde de bemanning een vredesboodschap aan de Belgische journalisten. Al om 12.10 uur vertrok de Kamikaze vanop Haren naar Berlijn-Tempelhof. Daar is het pas rond 17 uur aangekomen. Omwille van het slechte weer op de route maakte het een tussenlanding in Detmold, zowat halverwege tussen Brussel en Berlijn.
In Berlijn hadden ze een ontmoeting met rijksmaarschalk Hermann Göring. Na Berlijn volgden nog bezoeken aan Parijs (20 april) en Rome (21 april). In de Italiaanse hoofdstad stond Duce Benito Mussolini hen op te wachten. De crew kon na de terugkeer in London nog een praatje slaan met Charles Lindbergh. Na de kroning op 12 mei 1937, keerde de Kamikaze op 14 mei terug naar Japan, met aan boord foto’s van de kroning. Op 21 mei landde het vliegtuig op Haneda Airport (nu naast Narita Airport de tweede internationale luchthaven van Tokyo). De vliegeniers werden als helden onthaald.
Het betrof zeker niet het eerste bezoek van Japanse piloten aan België. Al in 1925 waren twee Breguet 19 van Tokio naar Parijs gevlogen. Ze droegen de namen ‘Hatsukazé’ (Eerste Wind) en ‘Kochikazé’ (Oostelijke Wind). Daarna brachten de toestellen en hun Japanse bemanningen (piloten Abe en Kawachi) op maandag 20 oktober 1925 een bezoek aan Brussel. Ook zij waren gesteund door de krant Asahi Shimbun. Een tweede raid was georganiseerd in 1931, deze keer met een Brits toestel. De twee Japanse vliegeniers en studenten Seiko Kurimara en Ryotaro Kumagawa wilden een reis rond de wereld maken en passeerden op donderdag 31 juli 1931 via Haren.
Het einde van de Kamikaze
In juli 1937 startte de tweede Chinees-Japanse oorlog. De Kamikaze voerde fotografische verkenningsmissies uit tot diep in China, terwijl de Japanse oorlogsindustrie de productie van de Ki-15 opdreef. Mitsubishi bouwde ongeveer 500 toestellen van de diverse versies van de Ki-15. Na twee ongevallen werd de iconische Kamikaze gerestaureerd en in niet vliegwaardige toestand tentoon gesteld in Mount Ikoma (Japan).
Onder de afgesproken voorwaarden voor de Japanse overgave in 1945, mocht het land geen luchtvaartactiviteiten meer uitvoeren. Daarom vernielden Amerikaanse soldaten midden 1945 de Ki-15 Kamikaze. Een van de militairen nam een klein deel van de metalen romp mee naar de VS als oorlogstrofee, precies het stuk met het motief van de krant Asahi Shimbun, een artistieke voorstelling van de rijzende zon. Familie van de man droeg het een paar jaar geleden over aan Japan. Begin dit jaar dook het plots op in een museum in Yokohama. Het is het enige resterende onderdeel dat Japan nog rest van de legendarische Kamikaze.
Masaaki Iinuma overleed op 11 december 1941 in Phnom Penh (toen Cambodi) toen hij in de draaiende propeller van een vliegtuig liep. Kenji Tsukagoshi verdween in juli 1943 spoorloos in de Indische Oceaan met het prototype van de Tachikawa Ki-77, een experimenteel vliegtuig voor lange afstanden.
Bronnen: Aeroplane January 2000 & July 2023, L’Aviation Illustrée Mai 1937, Het Laatste Nieuws, Het Nieuwsblad, Nieuws van den Dag, De Standaard, La Conquête de L’Air, eigen archief. Dank aan Anja Oto-Kellens (Belgium-Japan Association and Chamber of Commerce asbl – vzw)
