Het voornaamste doel van de luchtaanval op Mortsel was de voormalige Minerva-autofabriek waarin het Duits bedrijf Erla tijdens de Tweede Wereldoorlog vliegtuigen van de Luftwaffe herstelde en monteerde.
Het bombardement werd op maandag 5 april 1943 uitgevoerd door bommenwerpers van de 1ste en van de 2de Bomb Divisions van het Amerikaanse achtste Bomber Command, gestationeerd in Engeland. De 1st Bomb Division was samengesteld uit 79 B-17 van de 91ste Bomb Group (91BG), 303BG, 305BG en 306BG. De 2de Bomb Division was samengesteld uit 25 B-24 van 44BG en 93BG. De bommenwerpers werden van Engeland tot Gent begeleid door Spitfire-jachttoestellen van 403 Sqn RAF en 416 Sqn RAF. Brigadegeneraal Frank Armstrong vloog mee als waarnemer.
Aan de eerste aanvalsgolf op Mortsel namen uiteindelijk 65 Flying Fortresses deel die hun bommenlading rond 15.30 uur lieten neerkomen. Na een pauze van ongeveer vier minuten volgde de aanval met achttien Liberators. 223 ton explosieven werden boven Mortsel gedropt, slechts een vijftal bommen raakten de Erla-fabriek. Toch was de schade bij Erla heel groot, twee hallen werden totaal vernield en 307 werknemers kwamen om. Ook de Gevaert-fabriek werd hard getroffen door één bom. Daar vielen 49 werknemers te betreuren. Heel wat meisjes kwamen om omdat ze opgesloten zaten in de donkere zalen, ze waren kansloos. In de fabriek stonden onder meer brandbare filmrollen opgeslagen. In totaal werden 3.424 huizen beschadigd, Mortsel telde toen ongeveer 3.700 huizen.
De bommenwerpers werden zwaar aangevallen door Duitse Bf 109 gestationeerd op Wevelgem, Moorsele en Deurne en vier B-17 werden neergehaald. Geallieerde bommenwerpers werden door de Duitse vliegtuigen erg gehinderd tijdens het oplijnen voor het droppen van hun bommen. Er werd vanop grote hoogte gedropt (7.000m) en de bommen kwamen zeer verspreid neer. Op de terugweg over Nederland werden de bommenwerpers vanaf de kust geëscorteerd door Spitfires van de 331 en 332 Sqn RAF. Dertien Amerikaanse vliegeniers overleefden de missie niet. Daarnaast kwamen één Britse Spitfirepiloot en één Duitse Focke-Wulfpiloot om bij de luchtgevechten.
Op 9 april 1943 vond in de Antwerpse kathedraal de begrafenis plaats van de burgers die waren omgekomen in het bombardement. De doodskisten werden naar de begraafplaats van Mortsel-Dorp vervoerd waar witte kruisjes voor eeuwig getuige zijn van het drama van Mortsel. Op het perk
staan 491 kleine kruisjes voor 543 slachtoffers. Niet alle slachtoffers zijn hier in Mortsel begraven, sommigen hebben een graf buiten het ereperk.
Het monument ter herinnering van de slachtoffers van 5 april 1943 werd in 1954 opgetrokken op het ereperk. Het moest een voorlopig houten kruis vervangen dat destijds door Groot-Antwerpen op de begraafplaats was opgericht. Tijdens de herdenking van 1955 werd het monumentaal kruis ingehuldigd. Aan de voorzijde van het monument bevindt zich het wapenschild van Mortsel met de beeltenis van Sint-Benedictus, de beschermheilige van de stad. Op de horizontale sokkel staat de datum van het bombardement
Omdat Mortsel slachtoffer werd van zogenaamd ‘friendly fire’ kreeg het geen Oorlogskruis. Pas in 2004 kreeg de stad een erkenning in de vorm van een erediploma en een herdenkingslint. Het bombardement op Mortel was het zwaarste bombardement in België tijdens WOII.
Getuigenissen van mensen die het drama hebben meegemaakt zijn opgenomen in het boek van historicus Pieter Serrien (Tranen over Mortsel.) Het zijn erg pakkende verhalen en ze doen ons automatisch denken aan bombardementen waarin burgers anno 2018 het slachtoffer worden. Pieter vertelt het verhaal van de kinderen die door hun leraressen werden beschermd tijdens de bombardementen, hoe de identificatie van slachtoffers verliep, hoe er werd geplunderd, hoe de hulpverlening op gang kwam, hoe de dokters en ziekenhuizen de massa doden en gewonden opvingen, wat de houding was van de Duitsers, wat de voornaamste doodsoorzaak was van vele bijna ongeschonden lichamen, enz.
Op basis van het boek ‘Tranen over Mortsel’ werd onder leiding van Pieter Serrien en in samenwerking met Geheugen Collectief een historische wandeling door het getroffen Mortsel uitgestippeld. Op zestien locaties staan inox geheugenpanelen met een korte uitleg en opnieuw enkele getuigenissen. De wandeling begint bij het gemiste doelwit, de Erla-fabriek, en eindigt op de begraafplaats van Mortsel-dorp waar ook het erepark voor 5 april is. Op het eindpunt kunnen de bezoekers tussen de herdenkingskruisjes van de slachtoffers wandelen.
Je kan de wandelbrochure hier downloaden:
https://www.mortsel.be/Beleven_Organiseren/Beleef_en_herbeleef/bombardement_5_april_1943
Elk jaar herdenkt de stad Mortsel het bombardement tijdens een officiële plechtigheid op de begraafplaats Mortsel-dorp. De begraafplaats van de slachtoffers en het monument worden gerestaureerd tegen 5 april 2018, de 75ste verjaardag van het drama. Alle kruisen zullen worden vervangen. Tijdens de restauratiewerken is een herdenkingszaal geopend aan de ingang van de begraafplaats.
Vele rechtstreekse getuigen van het bombardement hebben ons ondertussen verlaten. De jongeren van 1943 vertelden hun verhalen aan de jongeren van vandaag. Een nieuwe generatie heeft de organisatie van de herdenkingen gelukkig overgenomen. In 2018 is ook een vzw opgericht om de toekomstige herdenkingen in goede banen te leiden.
Bronnen:
Wikipedia
Erlawerk VII Antwerpen-Mortsel 1940-44, Jean Dillen, De Krijger, Erpe, 1993
Bommen op Mortsel. Achille Rely, Standaard Uitgeverij, Antwerpen, 1988
Geen Oorlogskruis voor Mortsel, Achille Rely, Uitgeverij MIM, Antwerpen, 1993
Tranen over Mortsel (derde editie), Pieter Serrien, Davidsfonds, Antwerpen, 2018
Op 5 april 2018 werd het vernieuwde ereperk officieel ingehuldigd.
