Jan Pieter Minckelers (soms ook geschreven als Minckeleers of Minkelers), geboortedatum onbekend maar gedoopt te Maastricht op 2 december 1748 en er gestorven op 4 juli 1824.
Minckelers kwam op zestienjarige leeftijd naar Leuven om te studeren aan de Universiteit. Leuven en Maastricht maakten toen deel uit van de Oostenrijkse Nederlanden, ruwweg het gebied van het huidige België met Nederlands Limburg, Noord-Brabant en het Groothertogdom Luxemburg. Het was dus niet zo onlogisch dat een ‘Nederlander’ aan een ‘Belgische’ universiteit studeerde. Hij studeerde er theologie en natuurwetenschappen. In 1772 werd hij hoogleraar logica, fysica en metafysica aan de Universiteit van Leuven.
In 1782 lieten de broers Montgolfière de eerste niet bemande warmeluchtballon opstijgen gevolgd door een eerste vlucht met passagiers op 19 oktober 1783. Tien dagen later volgde Jacques Charles met de eerste bemande vlucht van een gasballon gevuld met waterstof. Hertog Louis Englebert d’Arenberg, soms ook ‘de Blinde Hertog’ genoemd, was een belangrijk mecenas van de wetenschappen in het algemeen en de Leuvense universiteit in het bijzonder. De Hertog had in Parijs de proefnemingen van de broers Montgolfière bijgewoond. Hij vroeg aan Jan Pieter Minckelers en zijn collega’s Karel van Bochaute en J-F. Thysbaert om een goedkoper en eenvoudiger te produceren alternatief voor waterstof te ontwikkelen. Minckelers was toen al enige jaren bezig met onderzoek naar gassen. Door het verhitten van koolstof in een zuurstofarme omgeving kwam er een gas vrij dat lichter was dan lucht. Zo ontdekten ze het lichtgas of steenkolengas dat de volgende jaren een belangrijke rol zou spelen bij de stadsverlichting. Maar Minckeleers experimenteerde ook met gasballons gevuld met lichtgas: op 21 november 1783 steeg een onbemande ballon op van het grasperk van het kasteel van de Hertog in Heverlee; de ballon kwam 25 km verder in Zichem terug aan de grond. Dit is de versie die in de meeste bronnen kan teruggevonden worden, ook in Minckelers eigen ‘Mémoire sur l’air inflammable tiré de différentes substances’ uit 1784. Volgens ‘Wekelyks Nieuws uyt Loven’ zou een kleine ballon opgelaten zijn de dag voordien op 20 november 1783; de grote ballon die voorzien was voor de dag erna, zou door het slechte weer verschoven zijn naar een latere datum. In de daarop volgende maanden zouden nog gelijkaardige proeven volgen met grotere ballons. Aan bemande ballons is hij echter nooit toegekomen.
In 1788 kwam hij echter in woelig water terecht: de Oostenrijkse Keizer Jozef II, de keizer-koster, verplaatste de Universiteit van Leuven naar Brussel en Minckelers verhuisde mee. Veel van zijn collega’s bleven echter in Leuven. Dit ‘experiment’ was echter geen lang leven beschoren want enkele maanden later, in 1789, brak de Brabantse Omwenteling uit, een opstand tegen de Oostenrijkse Keizer en zijn bewind. Na het overlijden van Jozef II in 1790 liet zijn opvolger, zijn broer Leopold II, de universiteit terugkeren naar Leuven. De in Leuven gebleven collega’s van Mickelers verzetten zich toen tegen zijn terugkeer aan de universiteit en dus verhuisde Minckelers terug naar zijn geboorteplaats Maastricht waar hij de apotheek van zijn vader verder zette. Hij zou er later ook doceren aan een onder het Franse regime opgerichte hogeschool. In 1816 werd hij door Koning Willem I benoemd bij de Koninklijke Academie voor Wetenschappen. Hij overleed te Maastricht op 3 juli 1824.
Op het plein voor het Arenbergkasteel in Heverlee, door de Hertog d’Arenberg in 1916 aan de Universiteit geschonken, staat een standbeeld van Jan Pieter Minckelers en zijn mecenas, de Hertog d’Arenberg. Het werd opgericht in 1949 ter gelegenheid van de 75e verjaring van de stichting der unie der ingenieurs uit de speciale scholen van de Katholieke Universiteit te Leuven. Het ontwerp is van Harry Elstrom, een Deens-Engelse kunstenaar die van 1928 tot zijn overlijden in 1993 in België woonde en werkte, en Belgisch architect Georges Pepermans.
De tekst op het voetstuk luidt:
Aan
Jan Pieter Minckelers
1748-1824
Professor aan de universiteit te Leuven
uitvinder van het steenkolengas
en aan de hertog
Louis Engelbert d’Arenberg
bijgenaamd de blinde hertog, zijn maecenas
1750-1820
Volgens het boekje ‘SOUVENIRS NUMISMATIQUES DES FÊTES JUBILAIRES DE 1905’ samengesteld door EDOUARD LALOIRE en uitgegeven in 1907 zou te Heverlee op 8 juli 1905, op initiatief van de toenmalige Hertog Englebert Marie van Arenberg, de eerste steen gelegd zijn van een gedenkteken dat de eerste vlucht van een onbemande gasballon op 21 november 1783 moest herdenken. Bij die gelegenheid vertrok er van het nieuw aangelegde plein met de naam ‘Louis Englebert van Arenbergplein’ een bemande gasballon met Fernand Jacobs en Graaf Hadelin d’Oultremont. Het is niet helemaal duidelijk of het gedenkteken ook afgewerkt is want tot op heden hebben we er geen spoor kunnen van terugvinden.
Met dank aan Rudi Geyskens en Dirk Tavernier.
