Antwerpen, 18 april 2009. Het funerair erfgoed maakt een belangrijk onderdeel uit van ons luchtvaartpatrimonium. Op de parkbegraafplaats Schoonselhof (www.schoonselhof.be) rusten vele pioniers van de Belgische vliegerij. Enkele luchtvaartliefhebbers zijn sinds kort peter van twee historische graven.
Restauratie van vliegeniersgraven
Een groep van zeven luchtvaartliefhebbers tekende op 19 februari 2009 een contract voor het peterschap van twee grafmonumenten. In overleg met Monumenten- en Welstandszorg van Antwerpen (http://www.antwerpen.be/eCache/BTH/563.cmVjPTI1ODQ.html) werd in april 2009 gestart met de restauratie van de graven van luchtvaartpioniers Ciselet (DB/0052, perk C lijn west, nummer 22) en Vanpée (DB/0811, perk W lijn zuid, nummer 17). Ter plaatse werden de vrijwilligers bijgestaan door Jacques Buermans en Christiaan Ketele, respectievelijk voorzitter en technische adviseur van Grafzerkje vzw, een vereniging ter bescherming en behoud van funerair erfgoed.
 | Voor het contract werd ondertekend gaven enkele experts van het funerair erfgoed advies aan de restaurateurs. V.l.n.r. : Roland Verhees (gewezen steenkapper), Jacques Buermans (voorzitter Grafzerkje vzw), Greet Donckers (consulent Monumenten- en Welstandszorg Antwerpen) samen met enkele teamleden van Hangar Flying (Frans Van Humbeek, Stefan van Tigchelt, Leo Spiessens en Steven Volckaerts.) |
 | Roland Verhees toont hoe gebroken stenen moeten verplaatst worden. Hij heeft meer dan 50 jaar ervaring als steenkapper. Roland begon in het bedrijf van zijn vader, later stond hij aan het hoofd van een eigen steenkappersbedrijf. Hij bekleedde een bestuursfunctie in de funeraire vereniging vzw Epitaaf en in Steen en Marmer, de beroepsvereniging van de Belgische steenkappers. Roland fungeert als expert voor de Antwerpse adviescommissie voor funerair erfgoed. |
De boordstenen van het graf van Vanpée werden opgehoogd en de zijkant werd aangevuld met geel zand. De blauwe hardsteen werd daarna tweemaal met sponsjes afgeschuurd en telkens afgespoten met een hogedrukreiniger. Het graf van Ciselet kreeg een grondige schoonmaakbeurt. Peter Dierckx (Hangar Flying) : “Het bleef vooral bij een grondige reiniging van de graven. Pogingen om opgelopen schade te herstellen bleken alleen maar meer schade te veroorzaken. Onze beperking tot een grondige reiniging met een stoomgroep –niet enkel financieel maar ook resultaatgericht- is waarschijnlijk de beste oplossing geweest voor het behoud van deze zerken van onze luchtvaartpioniers.”
Begraafplaats wordt monument
Een bevelschrift van keizer Jozef II maakte op 26 juni 1784 een einde aan begravingen in kerken en op kerkhoven. Nieuwe begraafplaatsen moesten om hygiënische redenen buiten de stadskern worden ingericht. In 1911 kocht de stad Antwerpen het landgoed Schoonselhof, gelegen in de districten Hoboken en Wilrijk, om als laatste rustplaats voor de doden te dienen. De begraafplaats werd officieel geopend op 1 september 1921, alhoewel er op 28 augustus 1914 al een Duits militair werd begraven. In 1938 werden vele grafmonumenten van de in 1936 gesloten Kielbegraafplaats, naar hier overgebracht. Vlaams minister Dirk Van Mechelen erkende in augustus 2007 het Schoonselhof definitief als beschermd monument.
Bruikleen of peterschap
Dankzij het Vlaams beschermingsbesluit wordt het Schoonselhof gevrijwaard voor vernieling. Maar er is natuurlijk veel onderhoud en herstelling van de graven nodig. De stad Antwerpen biedt nu de mogelijkheid om een grafmonument in bruikleen of peterschap te nemen. Iedere burger kan een grafmonument onder welbepaalde voorwaarden benutten om er een urne of een stoffelijk overschot te bewaren en het graf voor een afgesproken periode te onderhouden. Bij geval van peterschap verbindt een individu of een vereniging zich ertoe om een zerk te restaureren en te onderhouden. De stad blijft in alle gevallen eigendom van het grafmonument.
 | Stannie Geuens (rechts), lid van de Funeraire Cel van het Schoonselhof, laat Peter Dierckx de documenten voor het peterschap ondertekenen. Peter treedt voor Hangar Flying op als coördinator van projecten rond funerair luchtvaarterfgoed. |
Kuieren tussen graven
Het is aangenaam wandelen op het groene Schoonselhof. De parkbegraafplaats werd ingericht naar het voorbeeld van het Waldfriedhof van Ohlsdorf (Hamburg) (http://www.friedhof-hamburg.de/ohlsdorf/index.htm). Opvallend zijn de grachten en de brede lanen. Vele graven zijn omringd door hagen. Hier rusten enkele beroemde inwoners van de sinjorenstad, waaronder Peter Benoit, Hendrik Conscience, Herman De Coninck, Willem Elsschot, Ferre Grignard, Camille Huysmans en Paul Van Ostaijen. Er zijn Joodse graven, zerken voor vrijmetselaars en ook militaire ereperken voor gesneuvelden van tientallen nationaliteiten. Heel wat piloten vonden een laatste rustplaats op het Schoonselhof.
Laatste vlucht van vier zonen
Leontine Johnen (+1954) en Herman Ciselet (+1938) hadden vier zonen die allen met een vliegtuig zijn verongelukt. Herman was zelf geen piloot maar industrieel. Hij was o.a. voorzitter van Portland Cement. Het echtpaar leefde nog toen hun kinderen al voor het vaderland waren gesneuveld. Robert was sergeant-vliegenier en stierf op 20 november 1917 tijdens een luchtgevecht bij Adinkerke. Robert werd oorsponkelijk begraven op het kerkhof van Adinkerke. Eerste sergeant-vliegenier Marcel stierf op 17 mei 1918 in een luchtgevecht tijdens een verdedigingsmissie. Eerder was hij in Luik krijgsgevangen genomen maar hij was kunnen ontsnappen. Maurice, overleden op 27 maart 1922, was adjudant-vliegenier en werd zwaar gekwetst tijdens een ongeval in bevolen dienst. Charles werd tijdens de Eerste Wereldoorlog driemaal gewond bij luchtgevechten. Hij was een van de bezielers van de in 1927 opgerichte Antwerp Aviation Club (AAC). Op 1 april 1931 kwam de luitenant-vliegenier om het leven in een vliegtuigongeval op de luchthaven van Deurne.
 | Charles Ciselet op zijn Spad VII van het 5de smaldeel. (Archief Georges Lecomte) |
 | Maurice Ciselet als monitor in Juvisy (1918). |
 | Marcel Ciselet in een HF20. (Archief Frans Van Humbeek) |
 | LP Robert Ciselet, Etampes 1917 op Bébé Nieuport. (Archief Georges Lecomte) |
 | Het familiegraf van Ciselet werd met de hogedrukreiniger afgespoten en ontmost, natuurlijk zonder de letters te beschadigen. |
Koninklijke vliegenier
Korporaal Raoul Lucien Vanpée werd geboren te Oostende op 12 mei 1898. Hij was leraar aan de luchtvaartschool te Evere en piloot van koning Albert I. Op 18 mei 1932 verongelukte korporaal-vliegenier Vanpée te Brasschaat met een Avro 504N, samen met luitenant Gerard Cogniaux van het 3de regiment artillerie. In een artikel in Le Soir van vrijdag 20 mei 1932 stond te lezen: “… volgens sommige vaststellingen zou het ongeval te wijten kunnen zijn aan het feit dat de sporen die gedragen werden door luitenant Cogniaux de besturing van het vliegtuig hinderden …” De toenmalige pioniers ruilden inderdaad hun paard voor een vliegtuig maar droegen soms met veel trots hun vroegere insignes. Op de foto van zijn doodsprentje draagt Vanpée een metalen kenteken dat een draak voorstelt. De draak was in die tijd het insigne van het 9de smaldeel van de Vde groep van het 1ste Luchtvaartregiment dat te Evere gestationeerd was (9/V/1Aé).
 | Met prins Leopold als passagier vloog Kpt Raoul Vanpée op 7 juni 1931 met een Avro 504N van Evere naar Wevelgem. Vandaar zette de prins zijn reis met de wagen verder naar Ploegsteert waar hij moest aanwezig zijn op een plechtigheid. In de namiddag werd het traject Ploegsteert-Evere op dezelfde manier afgelegd. Op de foto staan v/l.n.r. : Kpt/Kdt of Majoor (?) Joseph Daumerie (kommandant van de Vliegschool), Lt (?) Raymond Thomas, Prins Leopold en Kpt Raoul Vanpée. (Foto Pierre « Toto » Ricart, archief Georges Lecomte) |
| Doodsprentje Vanpée. (Archief Georges Lecomte) |
 | De laatste rustplaats van kapitein-vlieger Vanpée tijdens het schoonmaken met de hogedrukreiniger. De stèle is versierd met het koninklijk symbool van de Militaire Luchtvaart. |
 | Er wordt heel zorgvuldig te werk gegaan. Harde staalborstels zouden alleen maar schade veroorzaken, er werd gewerkt met zachte handschuurborstels en doeken. Voor de toeschouwers was het duidelijk dat ons team ook thuis heel wat schoonmaakervaring heeft opgedaan. |
Precedent
De restaurateurs hopen dat hun werk anderen ertoe zal aanzetten om ook enkele waardevolle luchtvaartgraven in ere te herstellen. Het zware werk aan de zerken wordt voorafgegaan door heel wat onderzoek over het leven van de gesneuvelde luchtvaarthelden. De stenen krijgen niet alleen een nieuwe aanblik, ze krijgen ook een gezicht. Voor meer informatie over bruikleen of peterschap op het Schoonselhof bel je naar de Funeraire Cel (03 740 36 45) of mail funeraire.cel@stad.antwerpen.be.
 | De noeste werkers (Stefan, Leo, Peter en Steven) bij het schoongemaakte graf van Vanpée. Ook fotograaf Paul Van Caesbroeck was een van de gedreven restaurateurs. |
 | Het familiegraf van Ciselet, na de schoonmaak. Enkele voegen zullen nog opgevuld worden. |
 | Peter: “Het resultaat van ons teamwerk is verbluffend. Vooral de zerk van Vanpée schittert tussen de omliggende graven.” |
Voor een funeraire wandeling op het Schoonselhof : www.grafzerkje.be
Gluur stiekem in een vervallen gebouw van het Schoonselhof : http://www.urbex.nl/portal.php?page=93
Frans Van Humbeek
Foto’s: Paul Van Caesbroeck
