Grimbergen, 15 april 2011. ‘Sabena. De pioniersjaren-Les années pionnières’ is een kanjer van een boek geworden. Maar liefst 320 bladzijden zijn gevuld met foto’s uit het archief van de voormalige nationale luchtvaartmaatschappij. Natuurlijk keken we uit naar deze publicatie van Lido en onze verwachtingen waren dan ook hoog gespannen.
 | |
WPG Uitgevers België en De Bezige Bij namen het initiatief tot de oprichting van het in Antwerpen gevestigde Lido (www.lidobooks.com), een uitgeverij van kwalitatief hoogwaardige non-fictieboeken. Sterke beelden moeten in hun uitgaven hand in hand gaan met uitstekend geschreven tekst, aldus een eerder verschenen aankondiging. Voorbeelden van hun publicaties zijn titels als Knokke Deluxe, Côte d’Azur, Dolce Paola, Avenue Louise en een boek over onze eerste Flandriens.
De inleiding van ‘De pioniersjaren’ werd neergepend door auteur Annelies Verbeke (www.anneliesverbeke.com). Annelies start haar verhaal van Sabena op 7 november 2001, op het moment dat veel Sabeniens aan de B-pier van Brussels Airport een kring vormden rond de laatste aankomst van Sabenavlucht SN690 uit Cotonou en Abidjan. Annelies schrijft: “Met oprecht verdriet begraven deze mensen een groot stuk Belgische geschiedenis, een gedeelde manier van leven die hen naar eigen zeggen vleugels gaf, een bedrijf waarmee ze zich in die mate identificeerden dat ze zich geen gewone werknemers voelden maar Sabeniens.”
Bij het lezen van de inleiding had ik het gevoel dat Annelies ooit een van die Sabeniens was geweest. Ze vertelde me: “Ik heb zelf nooit bij Sabena gewerkt of heb geen familie die dat wel deed. Wel enkele keren mee gevlogen en de atmosfeer die er rond zit heeft me altijd wel geboeid. Mijn moeder, die uit een arbeidersgezin komt, vertelde ooit dat ze als kind zo graag een tasje met ‘Sabena’ erop wilde, zoals iemand anders in het dorp er een had, dat kwam op haar over als het toppunt van luxe. Daarbij was de reden dat ik deze opdracht aanvaardde vooral het privégehalte van de foto’s en de periode: de hoop en de dromen die nog kunnen in die pioniersjaren. Ik sta er tegenwoordig dikwijls bij stil dat ik toch wel in zeer cynische tijden ben opgegroeid en ik vond het boeiend me met mijn werk even te begeven naar een tijd waarin plots alles mogelijk leek, want men kon vliegen, heel ver zelfs…”
Als we door het boek bladeren zien we doorheen de jaren niet alleen de vliegtuigen maar ook de luchthavenarchitectuur en de interieurs van de Sabenakantoren veranderen. Sabeniens reizen rond de wereld en maken ook verbluffende toeristische kiekjes. De wereldsterren die zich toen nog graag lieten fotograferen verschuilen zich nu in eigen zakenvliegtuigen en in selecte lounges. Enkele kleurenfoto’s van hostesses in modieuze uniformen doen ons wat weemoedig terugdenken aan de mode en de favoriete kleuren van toen. Opvallend op de publiciteitsfoto’s is de alom tegenwoordige sigaret.
De geselecteerde foto’s stralen inderdaad de pioniersgeest en het ongebreideld enthousiasme uit van Sabena. Heel wat beelden zijn genomen in Congo. In de inleiding wordt terecht geschreven dat we ons bij sommige beelden wat ongemakkelijk voelen. Vele foto’s zijn inderdaad genomen door een koloniale bril.
De kaft van het boek mag gezien worden en ook het concept is prijzenswaardig. De fotokeuze en vooral de index –die voor alle duidelijkheid niet door Annelies Verbeke werd geschreven– hebben mij echter sterk ontgoocheld. Zelfs als deze publicatie zou verkocht worden als een niet-wetenschappelijk kijkboek moeten we er als lezer toch kunnen vanuit gaan dat er enige aandacht werd besteed aan de bijhorende fototeksten. Dat is absoluut niet het geval. De tweetalige informatie bij de meer dan 300 bladzijden foto’s werd samengebracht op amper twee A4-tjes. Er werd geen enkele poging gedaan om de lezer meer informatie te verschaffen over de soms schitterende foto’s. Als voorbeeld neem ik het beeld op bladzijde 22. Op de foto zien we de aankomst van de DC-4 OO-CBR. Passagiers lopen vrijwel ongecontroleerd op de tarmac van Melsbroek. Onder hen merken we de rijzige Tutsikoning van Rwanda die wordt omstuwd door fotografen. Aan de DC-4 werd al een tailstand bevestigd om het lossen te vereenvoudigen. Door de uitgever werd dit beeld maar al te gemakkelijk in drie woorden beschreven: ‘Vliegveld/Aérodrome Melsbroek’. Waar is hier de ‘uitstekend geschreven tekst’ van Lido gebleven? Er werd onvoldoende tijd geïnvesteerd in research en dat is zeer spijtig.
De uitgeverij wil ons doen geloven dat het hier om foto’s gaat uit diverse privécollecties. Dat is allerminst het geval. Het grootste deel van de foto’s –misschien zelfs allemaal– komen uit de collectie van het onder curatele geplaatste publiciteitsarchief van Sabena. Er waren fotografen in dienst die voor Sabena de beelden namen en dat is meestal ook de reden waarom de foto’s zo perfect zijn. De cabinefoto’s zijn heus geen toevallig genomen momentopnamen maar vakkundig opgezette scènes. Op blz. 318 staat een foto van de rug van enkele van deze plakboeken van de publiciteitsdienst waaruit de foto’s werden geselecteerd. De grote boeken met grijze linnen kaften, doen mij terugdenken aan Colette Demeulemeester, een archivaris van Sabena die er vooral tijdens de laatste jaren van het bestaan van Sabena voor zorgde dat het archief binnen de maatschappij enige erkenning kreeg.
Het feit dat de geselecteerde beelden uit het PR-archief komen maken ze natuurlijk niet minder waardevol, integendeel. Spijtig genoeg heeft de uitgeverij zich met weinig kennis van zaken op het archief gestort en gekozen voor soms al te bekende foto’s. Doorheen het boek komen bijvoorbeeld verschillende foto’s voor van de DC-4 OO-CBQ die in 1949 van Haren naar Melsbroek rijdt. Waarom telkens kiezen uit eenzelfde fotosessie als een immens archief aan Sabenafoto’s haar deuren opende? Ook van enige chronologie is in dit boek geen sprake.
Inderdaad, er kan eindeloos gediscuteerd worden over de fotografische waarde van sommige beelden en misschien had de uitgever genoeg redenen om zich vast te pinnen op deze fotoselectie. Smaken verschillen natuurlijk. De maar al te bondige fototeksten zijn echter niet het enige die het boek ontsieren. De index is absoluut onbetrouwbaar. In de zeldzame gevallen dat vliegtuigtypes worden vermeld zijn ze meermaals foutief gespeld of totaal verkeerd. Een prachtige en zeer duidelijke luchtfoto van Melsbroek werd volgens de uitgever in Haren genomen. Voor de zoveelste keer wordt Jane Mansfield de doopmeter genoemd van de OO-SDQ. In werkelijkheid was het de actrice Mamie Van Doren die de champagne ontkurkte. Van enige controle op de correctheid van de informatie bij de foto’s was absoluut geen sprake.
Achter de overigens mooie cover van ‘Sabena, de pioniersjaren’ en de druktechnische kwaliteit schuilt onvoldoende historisch correcte informatie en een groot gebrek aan duiding. Lezers die enkel oog hebben voor nostalgische foto’s van onze voormalige ‘flag carrier’ zullen echter niet ontgoocheld zijn, die staan er in overvloed in dit 320 bladzijden tellende boek.
Het boek werd gedrukt bij Die Keure in Brugge. ISBN 978-90-5544-869-2. Formaat 24x30cm, hardcover, 410 illustraties. Te bestellen bij www.lidobooks .com (49,5 euro zonder verzending).
Frans Van Humbeek
