Florennes, 25 juni 2016. Over de vervanging van de huidige F-16’s zal ongetwijfeld nog heel wat politiek gepalaverd worden. Officieel zijn er vijf kandidaat-vervangers: Eurofighter Typhoon, Saab Gripen NG, Dassault Rafale, Boeing F/A-18 Super Hornet en Lockheed Martin F-35 Lightning II. Maar als je het mij vraagt, steekt die laatste er als de grootste kanshebber ver bovenuit. Ik vroeg me af wat dit gevechtsvliegtuig van de vijfde generatie geknipt maakt voor onze luchtmacht. Hangar Flying trok tijdens de Belgian Air Force Days in Florennes met deze vragen naar Lockheed Martin’s testpiloot Billie Flynn.
Om de situatie te schetsen eerst nog ter inleiding: De regering bepaalde dat er nood is aan 34 nieuwe en moderne multirole gevechtsvliegtuigen om vanaf 2023 de F-16’s te vervangen. Goed voor een bedrag van ongeveer 3,6 miljard euro te investeren tussen 2020 en 2030. De multirole gevechtsvliegtuigen worden geacht zowel luchtverdedigings-, luchtaanvals-, grondaanvals- en verkenningstaken op zich te kunnen nemen. Ze spelen ook een belangrijke rol in de ondersteuning van landtroepen door het creëren van luchtoverwicht en door het leveren van directe luchtsteun (Close Air Support). Deze vliegtuigen kunnen ook ondersteuning bieden aan de marine.
 | De Koninklijke Nederlandse Luchtmacht heeft reeds twee testtoestellen in dienst. Voor de zogenaamde kennismakingsvluchten werden ze aan het grote publiek voorgesteld. Onder andere tijdens de Airpower demo op de opendagen op Vliegbasis Leeuwarden. |
In het strategisch plan dat onlangs werd goedgekeurd staat dat er constant zes vliegtuigen ingezet kunnen worden in buitenlandse operaties en twee vliegtuigen voor de nationale luchtverdedigingstaak in het kader van de NAVO (Quick Reaction Alert). Dit ambitieniveau gaat uit van een binationale verdeling van de QRA-rol met Nederland zoals nu in 2017 zal starten. Afwisselend zullen Belgische en Nederlandse vliegtuigen instaan voor de veiligheid van het Benelux luchtruim. Deze gezamenlijke Benelux Quick Reaction Alert en air policing zijn een belangrijke stap naar een meer Europese defensiesamenwerking. Ook de ondersteuning van de nieuwe gevechtsvliegtuigen zal maximaal multinationaal opgezet worden. Voor ieder van de vijf kandidaat-opvolgers van de F-16 is er nauwe samenwerking mogelijk op Europees niveau, meestal zelfs met een buurland.
 | We ontmoeten testpiloot Billie Flynn (53) bij het 1:1 model van de F-35. |
In het bijzonder binnen de Koninklijke Nederlandse Luchtmacht kijkt men uit naar welk vliegtuig onze F-16’s worden vervangen. Zo liet de kersverse CLSK (Commandant Luchtstrijdkrachten) Dennis Luyt in de Belgische media optekenen dat de keuze voor F-35 goed zou zijn voor een Belgisch-Nederlandse militaire samenwerking. “Geen fusie maar een samenwerking kan nu heel goed met de F-16’s zoals bij de operaties boven Irak en nu Syrië of in het verleden boven ex-Joegoslavië en Afghanistan. Als kleine landen moeten we altijd kijken welke voordelen er te behalen zijn door samenwerking, zowel operationeel als qua kostenbesparing. Dat kan misschien straks ook met de F-35, als België voor de F-35 zou kiezen.”
 | De Lockheed Martin F-35 Lightning II is het tweede gevechtsvliegtuig van de vijfde generatie na de F-22 Raptor. De F-35 bereikt laag-waarneembare stealthprestaties door middel van haar fundamentele ontwerp: de uiterlijke vorm van de F-35, het interne vervoer van wapens en brandstof en ingebedde systemen. |
We ontmoeten Billie Flynn (53) bij de het 1:1 model van de F-35. Voor hij aan de slag was bij Lockheed Martin was hij 23 jaar CF-18 piloot en kolonel binnen de Canadese luchtmacht. Hij vloog gevechtsmissies boven Kosovo en ging na zijn militaire carrière als testpiloot aan de slag op ondermeer Typhoon, Tornado en tenslotte de F-16. Hij totaliseert meer dan 5.000 vlieguren in 80 verschillende vliegtuigtype’s. In juni 2012 was hij de 39ste piloot die met de F-35 vloog. Kortom de ideale persoon om ons uitleg te geven over de F-35.
Wat is het grootste verschil tussen een gevechtsvliegtuig van de 4e en 5e generatie?
Billie Flynn: “In het kort: stealth en sensortechnologie. Ik kan 360 graden rondom mijn vliegtuig kijken, tot honderden kilometers ver. De informatie van de verschillende sensoren en radar wordt samengevoegd in de cockpit op twee schermen ter grote van een tablet. Alles wat ik moet weten is op dat scherm af te lezen op een begrijpelijke manier.”
“Met stealth maken we de F-35 minder makkelijk detecteerbaar. Dat wil niet zeggen dat we helemaal onzichtbaar zijn. Maar genoeg om op een doel af te gaan zonder dat iemand weet dat je er bent. Ik zie alles, maar zij zien mij niet.”
“Naast de typisch taken als luchtverdediging, luchtaanval en grondaanval neemt de F35 ook een belangrijke plaats in verkenningsplatform,” gaat Flynn verder. “De F-35 is een computer die informatie van alle sensoren kan verzamelen en naar de bevelhebbers sturen. Een ongekende schat aan informatie op het slagveld. Die informatie krijgen ze nu ook al, maar wel van vliegtuigen in het formaat van grote transporttoestellen. Nu zullen 1 of 2 F-35’s die taak kunnen overnemen.”
 | Tijdens de opendagen in Leeuwarden werd de F-35 voorgevlogen samen met een F-16 en Spitfire van de Koninklijke Historische Vlucht uit Gilze-Rijen. |
Wat ons betreft lijkt het een nogal ‘Amerikaans’ toestel… groot en gemaakt voor een veelvoud aan taken die wij als kleine luchtmacht niet nodig hebben. Waarom moet de Belgische luchtmacht de F-35 kopen?
“40 Jaar geleden werden België, Nederland, Noorwegen, Denemarken en de Verenigde Staten partnerlanden met de aankoop van de F-16. In die carrière van 40 jaar is de F-16 geëvolueerd en aangepast aan de huidige noden van de luchtmacht. In plaats van een vliegtuig te kopen dat bij aanschaf al een midlife update nodig heeft of al bijna aan het einde van zijn loopbaan is, is de F-35 bijna hetzelfde als de F-16 toen. Het zal ook evolueren en aanpassen aan de noden van de komende 30 tot 40 jaar. »
 | F-001 maakte de eerste vlucht op 6 augustus 2012. Iets minder dan vier jaar later zette het even koers naar Nederland. |
“Om het tweede deel van je vraag te beantwoorden,” pikt Flynn in. “Wat is zeer belangrijk voor de gevechtspiloot? Het gevaar bestaat tegenwoordig uit luchtdoelraketten die dodelijk zijn tot 150 km ver. Dus lang voor je het luchtruim binnen bent gedrongen. Een vliegtuig dat gedetecteerd kan worden zal een missie niet overleven. Een vliegtuig met de karakteristieken van de F-35 wél.”
“De manier van oorlog voeren is veel veranderd. Net zoals in de begindagen van de F-18 waar ik mijn loopbaan ben gestart. We vlogen drie verschillende missies die eerder door drie verschillende vliegtuigen werden gevlogen. Nu hebben we geleerd dat zowel luchtverdedigings-, luchtaanvals-, grondaanvalstaken kunnen uitvoeren met één gevechtsvliegtuig.”
 | Het Helmet Mounted Display System en de elektro-optische doelzoeker onder de neus zijn twee van de meest in het oog springende technologische nieuwigheden van de F-35. |
“Ook de interoperabiliteit tussen de NAVO partners speelt een rol. Zoals in het TLP programma dat nog lange tijd in Florennes plaats vond en nu nog steeds bestaat in Spanje. Daar komen piloten samen en er samen te oefenen en tactieken te delen. Ook als F-35 piloten gaan we uit van dat principe, het maakt niet uit of je nu Nederlands, Deens, Noors of Brits bent, we delen alle tactieken.”
Hoe vliegt de F-35 in vergelijking met onze F-16?
“Om te beginnen hebben we al meer brandstof aan boord dan een F-16 aan boord met zowel interne als externe droptanks. Met die bijna 9.000 kg brandstof aan vlieg ik 40% verder en langer dan enig ander gevechtsvliegtuig dat ik al heb gevlogen. Dat is in de stealthiest configuratie waar bijvoorbeeld in de twee interne wapenruimtes 2 x 2.000-pond GBU-31 JDAM lasergeleide bommen en 2 x AIM-120C lucht-luchtraketten aan boord zijn. We hebben dus geen luchtweerstand van externe droptanks of wapens en bereiken we nog steeds de maximumsnelheid van de F-35, wat ongeveer mach 1.6 is. Als testpiloot doe ik dat ook regelmatig; bij toestellen van de vierde generatie waarbij alles onder de vleugel hangt kan de maximumsnelheid niet meer bereikt worden. We kunnen ook de maximale G-krachten blijven trekken.”
 | Voor de gelegenheid van de Belgian Air Force Days in Florennes kreeg deze mock-up een Belgische cocarde opgekleefd. Leuk details: het arriveerde in België nog met de Deense stickers op de romp. |
“Speelt stealth geen rol, dan zijn er 11 wapenstations onder de vleugels voor een heel arsenaal aan bommen en raketten. De standaarduitvoering (F-35A), die voor België ook in de running is, heeft ook een 25 mm GAU-22/A kanon aan boord. Daarnaast is een variant die verticaal kan landen (F-35B) en een marinevariant (F-35C(V)) voor gebruik op vliegdekschepen.”
“Nog een pluspunt is dat al de systemen intern zitten. Bijvoorbeeld de sniperpod die nu ook onder de F-16 hangt zit nu ingebouwd onder de neus. Ook bij Typhoon of Gripen moet zo’n pod apart aangekocht worden. De electronic warfare protection, zeg maar de jammingpod is ook ingewerkt in de F-35. Het toestel wordt met alles erop en eraan geleverd, geen nood om extra’s aan te schaffen.”
Wat is anders voor de piloot?
“De schermen in de cockpit en vooral de helm die alles voor m’n ogen projecteert wat ik nodig heb om te vliegen. Welke informatie? Alles wat op een HUD (Head Up Display) werd geprojecteerd. Ook het samengestelde beeld van de 6 infrarood sensoren die strategisch geplaatst zijn rondom de F-35, geven me ongezien beeld. Bij een nachtvlucht kan je precies door het vliegtuig naar beneden kijken alsof het vliegtuig er niet is. Je kijkt bijna zo goed ‘s nachts als overdag zonder extra nachtkijker. Het ruimtelijk besef stijgt dus dramatisch. Het heeft ons jaren gekost om de helm te ontwikkelen, maar nu werken er al ruim 300 piloten mee. Iedereen vliegt er graag mee!”
 | De F-35 met naverbrander: pure power. De F135-PW-100 motor van fabrikant Pratt & Whitney is de grootste motor die ooit in gevechtsvliegtuig is gemonteerd. |
Zo te horen is het vooral een computergestuurd vliegtuig. Is het dan nog wel nodig om echt te kunnen vliegen?
“Natuurlijk moet je de jet nog goed kunnen besturen, maar je vliegt het alleszins anders dan de huidige generatie vliegtuigen. Het is niet meer te vergelijken met Top Gun zoals Tom Cruise en Val Kilmer vlogen (lacht). Dat is voorbij, we kunnen op vrijdagmiddag voor de fun nog wel eens een dogfight doen, maar dat is niet de manier waarop de F-35 moet gevlogen worden. De F-16 is klein en snel, de Lightning II is pure power, my Lord, als je de naverbrander inschakelt ben je zeer snel weg.”
 | Alle mogelijke middelen worden ingezet om de F-35 naambekendheid te geven bij het grote publiek, voor de jongsten was er zelfs een bouwset van speelgoedblokken. Ook andere constructeurs gaan met merchandising aan de slag om de stem van het publiek te winnen. |
De F-35 is vooral gericht op internationale samenwerking?
“Samenwerking is het sleutelwoord. Kleine landen kopen kleine aantallen F-35’s (*) om samen een grotere coalitie te vormen. Iedereen zit op dezelfde golflengte, ook over de gelaagde geheimhouding. Niet iedereen zal immers toegang hebben tot dezelfde informatie zoals piloten of steunpersoneel. Ook op gebeid van tactieken en planning is er internationale samenwerking.”
“Op Luke Air Force Base in de Amerikaanse staat Arizona is er de groots opgezette internationale school om de piloten van alle partnerlanden op te leiden. We leren er iedereen alle tactieken om de F-35 operationeel in te zetten. We staan aan de start van de vijfde generatie dus leren we iedereen op gelijke voet vliegen met die nieuwe generatie. We gaan geen oude F-16 procedures herhalen maar starten helemaal opnieuw vanaf nul. Dat was bijvoorbeeld een van de fouten die in het verleden werden gemaakt in onze Canadese luchtmacht: we vlogen de nieuwe CF-18’s volgens de tactieken die we met de F-104 Starfighter en F-101 Voodoo al hadden gebruikt. We verloren een aantal jaar tot we ons realiseerden dat met een totaal ander vliegtuig ook andere tactieken moeten gebruikt worden.”
Het laatste woord is aan de Commissie Landsverdediging van de Kamer die op dit moment experten en academici, zowel burgers als militairen, horen om te beslissen welke van de vijf kanshebbers onze huidige gevechtsvliegtuigen zullen vervangen. Eind 2016 moet de federale regering haar toestemming geven om de aanwervingsfase te starten, die van eind 2016 tot halfweg 2018 loopt.
Tom Brinckman
 | Vinden we de kenmerkende dubbele staart van de F-35 vanaf 2023 terug op een Belgische luchtmachtbasis? Het antwoord ligt in handen van de politiek. |
(*) De bestelde aantallen F35’s in de drie verschillende varianten op datum van 9 mei 2016: USAF: 1.763 F-35As, USN/USMC: 680 F-35B/Cs, U.K. RAF/RN: 138 F-35Bs, Italië 60 F-35As/30 F-35Bs, Nederland: 37 F-35As, Turkije: 100 F-35As, Australië: 100 F-35As, Noorwegen: 52 F-35As, Denemarken: 27 F-35As, Canada: 65 F-35As, Israel: 33 F-35As, Japan: 42 F-35As Zuid-Korea: 40 F-35As.
