Brussel, 24 november 2016. De tentoonstelling ‘Sabena. Reizen in Stijl’ overloopt de geschiedenis van Sabena, van het prille begin tot 7 november 2001, de dag dat het doek viel over onze nationale luchtvaarttrots. De tijdelijke expositie focust op de gloriejaren van 1950 tot 1970. De tentoonstelling loopt van 24 november 2016 tot en met 10 september 2017 en gaat door in het Atomium.
De Sabena-expo biedt een unieke inkijk in het comfortabele, elegante en betoverende universum van Sabena. De bezoeker volgt een thematisch parcours en treedt als het ware in de voetsporen van de reiziger, van de incheckbalie in de luchthaven tot de landing. Naast unieke foto’s en affiches uit de archieven van Sabena, zijn er ook talrijke originele objecten zoals vliegtuigmaquettes, uniformen, documenten en memorabilia uit zowel privé- als openbare collecties te zien. Ook redactieleden van Hangar Flying stellen er stukken uit hun luchtvaartcollecties tentoon.
 | Een wand gevuld met foto’s en maquettes illustreert de evolutie van de vloot van Sabena. |
De scenografie is gecreëerd door het Gentse productiebureau Pièce Montée (www.piecemontee.be). Hun creatie past perfect in het Atomium. Een creatief team van designers, onderzoekers, grafici, taalminnaars, historici, interieur- en lichtontwerpers heeft uitstekend werk geleverd. Zelfs de meubels waarin de stukken worden tentoongesteld zijn speciaal voor deze tentoonstelling vervaardigd door hun schrijnwerkers en metaalbewerkers.
 | Inleidende speech door Henri Simons, directeur van het Atomium. Naast hem staat Kristin Van Damme, historicus en projectcoördinator tentoonstellingen van Pièce Montée. |
Vroeger, voor er sprake was van lagekostenmaatschappijen, was reizen enkel weggelegd voor de elite, voor zij die leefden van glamour en glitter. De slogan ‘U bent in goede handen met Sabena’ beloofde dat transport gelijk was aan comfort en luxe. Heel wat vroegere bemanningsleden en technici van Sabena waren aanwezig tijdens de opening van de expo. Ze straalden omdat hun geliefde maatschappij nog eens in het centrum van de belangstelling stond. Met hun geweldige présence van weleer stelden ze pers en publiek te woord. Jeannine Martiny was een van hen.
 | Natuurlijk waren er heel wat oud-Sabena werknemers aanwezig op de gezellige vernissage. Velen droegen nog trots hun uniform, zoals hier Jeannine Martiny. |
Jeannine: “Op 21 februari 1969 begon ik als air hostess te vliegen voor Sabena. We waren toen tegelijkertijd gekwalificeerd op vier types. Voor mij waren dat de DC-3, de Fokker Friendship, de Caravelle en de Boeing 727. Eerst vloog ik vijf keer per dag naar Eindhoven. Na acht jaar vliegen binnen Europa stapte ik over naar de Boeing 707. Na een jaar langeafstandsvluchten moest ik terugkeren naar het Europese netwerk, deze keer als Chef de Cabine. In die periode gebruikte Sabena binnen Europa vooral de Boeing 737, zes jaar heb ik daarmee gevlogen. Rond 1984 moest ik Senior Purser worden, ik werkte dan op de Airbus A310 en de Douglas DC-10. Op die langeafstandsvluchten heb ik heel graag gewerkt. Je kon er de tijd nemen om de passagiers een optimale service aan te bieden, je ontmoette er mensen van alle nationaliteiten en culturen. We vlogen naar zoveel interessante landingsplaatsen die we tijdens onze rustperiodes ook konden bezoeken. Daar konden we plots een telefoontje krijgen met de vraag om naar een ongeplande bestemming te vertrekken. Het was een heerlijke tijd bij Sabena. In 1994 ging directeur Pierre Godfroid over tot een herstructurering van Sabena. Werknemers ouder dan 50 werden plots bedankt voor hun diensten, ik was een van hen. Ik was heel teleurgesteld dat ik mijn collega’s, en een job waarvan ik heel veel hield, moest verlaten. Ik hou aan mijn werk magnifieke herinneringen over en ik ben heel blij dat ik op gelegenheden als deze vernissage, collega’s kan terugzien waarmee ik zoveel onvergetelijke souvenirs kan delen. We waren fier om deel te mogen uitmaken van Sabena, om ons uniform te mogen dragen in zoveel steden overal ter wereld. De dienstverlening en bekwaamheid van het personeel werd internationaal gewaardeerd. Nu zet ik mij al veertien jaar in als vrijwilliger in de Sabena-stand van het Luchtvaartmuseum in Brussel. Bezoekers praten er nog altijd met veel emotie over het verlies van onze nationale luchtvaartmaatschappij. Spijtig genoeg hebben oncompetente mensen Sabena doen teloorgaan. Maar de heel eigen Sabena-spirit hebben ze ons niet kunnen afnemen, ze zit voor altijd verankerd in het hart van de grote Sabena-familie.”
 | Een opengewerkt model van de Boeing 747-129 OO-SGA. In het upper deck was een bar geïnstalleerd met plaats voor 32 passagiers. Belgische kunstschilders als Médard Tytgat (Jr) schilderden de achterwanden. |
De tentoonstelling in het Atomium richt zich vooral tot een internationaal publiek. Zo overloopt de expositie de geschiedenis van 78 jaren Sabena, opgericht op 23 mei 1923 onder het acroniem Société Anonyme Belge d’Exploitation de la Navigation Aérienne. Sabena was lange tijd de derde oudste operationele luchtvaartmaatschappij ter wereld (na KLM en Qantas) sinds de start op de luchthaven van Haren, tot het abrupte einde in 2001. We zien haar internationale ontwikkelingen over de vier continenten en de uitbouw van haar toch wel uniek helikopternetwerk, een absolute primeur voor Sabena. Wijlen Jean Berger, een expert van het Sabena-helikopternet, vertelde mij in april van dit jaar tijdens een interview: “Eind jaren vijftig had ik een Sabena-vlucht in New York kunnen nemen tot Melsbroek, een Sikorsky S-58 bracht mij dan naar de helihaven van Luik. Voor de deur stopte regelmatig de tram die ik kon nemen tot aan mijn appartement in Luik. Dat was pas openbaar vervoer, en in alle comfort dan nog.”
 | Opstelling over het helikopternetwerk van Sabena, met ondermeer de Sikorsky S-55 en S-58, de Vertol-44 en Sud Aviation Alouette II. |
De tentoonstelling reconstrueert de volledige belevenis vanaf het inchecken, het onthaal tot de vlucht zelf, inclusief de service en het comfort die ervoor zorgden dat deze ervaring exclusief was voorbehouden voor de elite. Als inleiding krijgen we aan de hand van foto’s en maquettes een overzicht van de hoogtepunten in de geschiedenis van Sabena en van de voorloper Sneta. Tussen de maquettes zitten prachtexemplaren, ondermeer het model van de Concorde. Sabena nam in 1965 een optie op dit toestel, wat perfect paste bij haar imago. We zien foto’s, gadgets en souvenirs die de luxe aan boord illustreren. Vanaf 1952 werd door IATA ook een toeristenklasse toegelaten. De reismarkt ging stilaan open voor een breder publiek. Reistassen en memorabilia van reisagenten doen ons herinneringen ophalen uit een tijd dat er nog mooie papieren vliegtickets bestonden en reservaties niet via internet gebeurden. De tentoongestelde foto’s stralen prestige uit, zoals de beelden van ligplaatsen in de grote propliners, hele kreeften die opgediend worden, enz. De passagiers, voordien vooral zakenmannen, diplomaten en kolonialen, worden in de zestigerjaren aangevuld met low cost toeristen. We zien hoe het netwerk wordt uitgebreid, ondermeer naar Tokio. Tussen de uniformen hangt een traditionele kimono die Japanse hostesses tijdens de inscheping van hun passagiers moesten dragen. De rol van steward of hostess wordt in de tentoonstelling trouwens erg geaccentueerd, dat verdienen ze ook. Veiligheid bleef altijd een topprioriteit bij Sabena. Veiligheidskaarten uit verschillende perioden illustreren hoe zelfs dit document sterk is geëvolueerd. De kunstig getekende routekaarten die de passagiers ontvingen zijn nu vervangen door digitale displays. Bij Sabena was zowel de service aan boord als het werk van de technici van topniveau.
 | Uniformen achter glas. Achteraan een Spencer-vest van een steward in eersteklas (1960-1970,) vooraan een kimono (1969-1978.) |
We ontdekken in de tentoonstelling ook de luchthaveninfrastructuur. De Regie der Luchtwegen en Sabena werkten jarenlang nauw samen aan de uitbouw van de Belgische luchthavens. Het design van de vertrek- en aankomsthal van Brussel Nationaal eind jaren vijftig loopt parallel met de geschiedenis van het Atomium. Precies daarom past deze Sabena-tentoonstelling zo perfect in dit Belgisch icoon. Aluminium was in beide constructies alom tegenwoordig, denk naast de aluminium bollen maar aan het merkwaardig vleugelvormig aluminium dak van de vertrekhal. Sabena gaf opdracht aan designers als Alfred Hendrickx om het interieur van de vertrekhal te ontwerpen, zijn befaamde S3-stoelen zijn nu zeldzaam en gegeerd door kunstliefhebbers. Voordien was een icoon als Jules Wabbes al aangesproken om ondermeer interieurs voor DC-6B en DC-7C te ontwerpen. Enkele van de prachtige ontwerptekeningen van Jules Wabbes liggen trouwens in een tentoonstellingskast.
 | Passagiers reizende in eerste klasse kregen een klein metalen Sabena-vliegtuig. Een model van een driemotorige Handley-Page staat op een routekaart naar Congo en op textiel met Sabena-motieven. |
Affiches sieren het interieur van de kokers die de Atomium-bollen van de expo verbinden. Sabena had een eigen designteam voor hun affiches en publicaties en ook eigen fotografen die ons ware kunstwerken hebben nagelaten. De affiche van de tentoonstelling toont zo’n unieke foto, een beeld dat al eerder voor een expo werd gebruikt maar ook hier perfect past. Een charmante hostess in wit Afrika-uniform staat bij de passagiersdeur van een DC-6B. Zoals het bij Sabena paste straalt de charmante dame professionaliteit en klantvriendelijkheid uit. Zelfs de deur projecteert ons terug in de tijd, een dunne cabinedeur waarin nog geen escape slide was verwerkt.
 | Tentoonstellingskast met materiaal uit reisbureaus die promotie maakten voor Sabena. |
De luchtige tentoonstelling geeft een goed beeld van de glamour van het vroegere Sabena en stelt geen kritische vragen, daarvoor is de geschiedenis van de maatschappij te complex en de beschikbare exporuimte te beperkt. Zelfs vijftien jaar na het faillissement kunnen we nog onvoldoende afstand nemen van Sabena om er een objectieve historiek aan te wijden. Kristin Van Damme van Piece Montée slaagde er in het Atomium wel in om uit het omvangrijke aanbod van Sabena-objecten en foto’s een doordachte selectie te maken voor een beperkte maar oogstrelende tentoonstelling. Misschien wordt dit een aanzet om na te denken over een permanente tentoonstelling, in navolging van zoveel buitenlandse luchtvaartmaatschappijen die prachtige collecties tentoonstellen. De gekende Sabena-tentoonstelling in de luchtvaartafdeling van het Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis wordt gedragen door zeer enthousiaste vrijwilligers. Ze verdient een nog betere professionele ondersteuning, zowel financieel als wat scenografie betreft. En wordt het ook niet dringend tijd om het Sabena-archief voor verdere teloorgang te behoeden?
 | Ook de vrachtverwerking komt summier aan bod, met o.a. een knap model van de Bristol 170 Mk.32 Freighter G-APAU, gebouwd door Luc Barry. |
Tijdens de vernissage viel het ons ook op dat heel wat mensen, zeker jongeren, het Atomium nog niet hadden bezocht, zelfs niet na de grondige renovatie in 2006. Het uniek bouwwerk, in een mooi park waar je nog kan dromen van de wereldtentoonstelling van 1958, is beslist een bezoek waard. De Sabena-expo biedt een uitzonderlijke gelegenheid om eens af te zakken naar het Heizelpark. Vlakbij het Atomium kan ik ook een bezoek aan het Art & Design Atomium Museum aanraden www.adamuseum.be/home-museum-fr.html, een absolute must voor liefhebbers van design uit de fifties.
 | Het Atomium vormt het unieke decor voor deze tentoonstelling van Sabena. Merk ondermeer de zetels uit een Handley-Page en Fokker F.VII. |
Openingsuren: elke dag, van 10 tot 18 uur (sluiting kassa om 17.30 uur.) De toegang tot de Sabena- tentoonstelling (niveaus 4, 5 & 6) maakt deel uit van het bezoek aan het Atomium en bijgevolg moet er niet extra betaald te worden. Zie tarieven van het Atomium (www.atomium.be).
Frans Van Humbeek
Foto’s: Manu Godfroid
