Melsbroek/Ämari (Estland), 21 november 2017. Hoog in de lucht boven Estland, aan boord van een Embraer ERJ145, worden we onderschept door twee F-16’s van de Belgische luchtmacht. De piloten van ons vliegtuig moeten hun bevelen opvolgen en koers zetten naar de Estse luchtmachtbasis Ämari. Vandaag is het slechts een oefening, maar in realiteit moesten onze piloten al zestien keer uitrukken om Russische vliegtuigen te escorteren op de grens van het luchtruim van de Baltische Staten. België neemt sinds september al voor de zevende keer deel aan deze Baltic Air Policing operatie van de NAVO.
Net zoals in België staan hier op de luchtmachtbasis van Ämari twee bewapende F-16’s 24 uur op 24, het hele jaar klaar om binnen de vijftien minuten op te stijgen. Ze vormen het zogenaamde Quick Reaction Alert (QRA.) “Als een politieagent in de lucht beschermen we het luchtruim tegen vliegtuigen die afwijkend gedrag vertonen,” verduidelijkt detachementscommandant Frippiat, callsign Slip. “In België gaat het vaak om verkeersvliegtuigen die radiocontact verliezen. Hier in Estland gaat het om Russische gevechtsvliegen die doelbewust de rand van de NAVO-grens opzoeken terwijl ze van en naar Kalingrad vliegen, een Russische enclave tussen Litouwen en Polen. Dat is hun territorium en dat laten ze graag merken tijdens hun transitvluchten. Sinds september hebben we zo al zestien keer Russische vliegtuigen moeten begeleiden. Gemiddeld zijn er jaarlijks zo’n 110 scrambles boven de Baltische Staten. Meestal overdag en tijdens de week, we zien ze zelden ‘s nachts of in het weekend.”
 | Hoog in de lucht boven Estland, aan boord van een Embraer ERJ145, worden we onderschept door twee F-16’s. |
“De vliegtuigen die we het vaakste onderscheppen zijn de Sukhoi 27 Flanker en de verschillende varianten ervan,” gaat Slip verder. “Daarnaast zijn we ook al gescrambeld om Fulcrum (MIG-29) en Foxhound (MIG-31) te onderscheppen. De meeste Alpha scrambles (Alarm-scrambles, in tegenstelling tot Tango – of trainingscrambles, red.) werden in september gevlogen. Toen hield het Russische leger een grootse oefening onder de naam Zapad 2017 en werden we elf keer gescrambled om een vliegtuig te onderscheppen. Toen oefenden 100.000 militairen in West-Rusland en Belarus en dat bracht ook het nodige vliegverkeer met zich mee. Duidelijk een oefening maar zo tonen ze wel dat ze er (nog) zijn.”
« Estland, Letland en Litouwen hebben zelf geen gevechtsvliegtuigen. Voor Estland, met slechts 1.300.000 inwoners, is die aanschaf financieel niet mogelijk. Het komt er grosso modo op neer dat Brussel in een eigen luchtmacht zou investeren. De Baltische staten rekenen sinds hun toetreden tot de NAVO op de bondgenoten van de verdragsorganisatie voor de bewaking van hun luchtruim,” gaat de detachementscommandant verder. Het allereerste detachement in 2004 werd trouwens door België waargenomen. Zestien landen nemen iedere vier maand die verdedigingsrol op zich. Eerst was dat met vier vliegtuigen. Sinds de Russische houding op de Krim in 2014 en de verhoogde activiteit aan de grenzen van NAVO-lidstaten werd de opdracht uitgebreid tot zestien vliegtuigen om de Russen te tonen dat we als NAVO klaar staan om te beschermen. Die extra capaciteit is er onder de noemer Enhanced Air Policing Mission (EAPM.) De huidige capaciteit telt echter slechts twaalf eenheden: vier Amerikaanse F15’s van Lakenheath op Šiauliai (Letland), vier MIG29’s van de Poolse luchtmacht op Malbork (Polen) en de vier Belgisch hier in Estland. »
 | De F-16’s dragen geen squadrontekens, maar de piloten zijn afkomstige van het 1ste squadron ‘Stingers’ uit Florennes. |
Identificeren
« Concreet wordt het luchtruim van de Baltische staten 24 uur op 24 in de gaten gehouden door het Control en Reporting Center Karmelava (de Belgische evenknie van CRC Glons « Efflux », red.) Als het ‘contact’ niet antwoordt of als het niet identificeerbaar is, kan het Combined Air Operations Centre (CAOC) in Uedem (Duitsland) beslissen om de QRA te scrambelen. Dat CAOC is trouwens verantwoordelijk voor de NATO Air Policing boven alle landen ten noorden van de Alpen. »
« Bij een oproep wordt het basis operatiecentrum hier in Ämari verwittigd en klinkt het alarm binnen het QRA-compound op de basis. Binnen de vijftien minuten hangen we dan in de lucht en worden door het CRC naar het doel gedirigeerd om een visuele controle uit te voeren. Doorgaans blijven we een tiental minuten naast het doelwit hangen om het te identificeren. Normaal is er geen communicatie tussen de piloten, soms een handgebaar. We houden het ook veilig, maar we voelen dat hun reacties toch de politiek volgen: bij een moment van spanning tussen Rusland en NAVO vliegen ze agressiever. »
 | Live bewapening: AIM-120 AMRAAM aan de vleugeluiteinden, een AIM-9M onder de vleugel. |
Voor de QRA vluchten zijn de twee F16’s uitgerust met live bewapening in luchtgevecht-configuratie: twee radargeleide AIM-120 AMRAAM (middellange afstand radargeleide raket) en twee AIM-9M Sidewinders (infrarood geleide raket) en het 20 mm M61A1-snelvuurkanon met 511 patronen. Onder de vleugels hangen ook twee grote brandstoftanks. Hiermee kunnen ze tot anderhalf uur in de lucht blijven. Air Policing blijft wel een vredesopdracht: de wapens worden enkel ingezet als zelfverdediging.
De zending in het kader van EAPM duurt vier maanden en wordt opgedeeld in twee shifts van twee maand. Zoals alles missies binnen de luchtcomponent is er een lead unit die de missie gaat leiden, hetzij Kleine-Brogel of hetzij Florennes. Maar de mensen worden steeds aangevuld met leden van andere eenheden binnen de luchtcomponent. Zo waren er tijdens ons bezoek naast het leidinggevende Florennes ook een aantal technici van Kleine-Brogel ter plaatse, maar ook militairen van Melsbroek en Beauvechain.”
 | Detachementscommandant met callsign ‘Slip’ van 1ste Squadron uit Florennes. |
In totaal telt het detachement 50 manschappen: 1 detachementscommandant, 4 piloten, 35 technici en nog ondersteuningspersoneel zoals brandweermannen. Ook twee GCI-controleurs (Ground-controlled interception) reisden mee naar Estland. Zij versterken het CRC Karmelava. Hun hoofdtaak is de piloten in de lucht te begeleiden, maar daarnaast hebben ze ook een opleidingstaak. « Vijftig mensen is niet zo veel, » stelt Frippiat. « Zeker niet als je vergelijkt met andere naties die hier dezelfde opdracht hebben. De Italianen die ons in januari zullen aflossen komen met 120 mensen om vier vliegtuigen in de lucht te sturen. »
 | Na een oproep van CRC klinkt de scramble-hoorn in de QRA hangaar. |
24-uurs dienst
Van het detachement zijn er telkens twee piloten en een grondploeg van vijf manschappen die een 24 uurs dienst hebben in de QRA-zone. De grondploeg bestaat uit twee crewchiefs en een OPS assistent die de liaison is tussen het CRC en de piloten. Ook twee Belgische brandweermannen zijn stand-by bij het opstarten. Deze hebben een specialiteit hydrazine. Dat is de sterk toxische en ontvlambare stof die in de F-16 gebruikt wordt als noodbrandstofvoorziening.
Ämari is een van de twee vliegbasissen van de Estse Luchtmacht, die in 1994 het levenslicht zag. Daarvoor was het een basis waar de Sovjetmarine een eenheid met Sukhoi Su-24 Fencer stationeerde. De verouderde infrastructuur uit het Sovjettijdperk werd tussen 2008 en 2012 helemaal onder handen genomen in functie van het NAVO-detachement.
 | Generaal-majoor Frederik Vansina, de commandant van de Luchtcomponent. |
« Voor gastland Estland is het een erezaak dat wij hun luchtruim verdedigen, » stelt generaal-majoor Frederik Vansina, de commandant van de Luchtcomponent. « Wij stationeren hier de vliegtuigen, zij zorgen dat wij niets ontbreken. Als je spreekt met mensen hier buiten de basis, dan zijn ze echt dankbaar. Ze maken de dreiging van de grote Russische beer vlak bij hun deur mee. »
Russen competenter
“We merken trouwens dat het Russische leger steeds competenter wordt en de Westerse manier van oorlogsvoering kopieert,” gaat Vansina verder. “Zo zetten ze het luchtwapen steeds beter in. Dat zien we nu ook boven Syrië. Ze werken net zoals wij vanuit een centraal commando op een gecoördineerde manier en met precisie bewapening. Ze hebben geleerd én geïnvesteerd. Hun nieuwe generatie Sukhoi-gevechtsvliegtuigen zijn bovendien ook competenter dan de onze. Ook hun arsenaal luchtafweerraketten dat hier als een verdedigingsgordel aan de grens opgesteld staat, is indrukwekkend. Met die SAM21, SAM20 en SAM10’s bestrijken ze de ganse Baltische Staten en nog een stuk van Polen.”
 | Naast de twee piloten en hun crew chiefs zijn ook twee Belgische brandweermannen stand-by bij het opstarten. |
“Eigenlijk moeten we toegeven dat de NAVO hier mag vliegen omdat de Russen het toelaten. Als die morgen beslissen dat NAVO hier niet meer vliegt, dan vliegen we hier ook niet meer. Of we gaan grote verliezen lijden. Vandaar dat de NAVO ook evolueert naar vliegtuigen die minder zichtbaar zijn voor radar en met uitgebreide elektronische apparatuur voor oorlogsvoering zijn uitgerust,” aldus Vansina.
<p“Het is altijd een soort wapenwedloop,” stelt Vansina nog. “Maar is het geen nieuwe koude oorlog? Of zoals de secretaris-generaal van de NAVO het onlangs heeft uitgedrukt: het ziet er uit als een koude oorlog, het ruikt als een koude oorlog en het heeft alle tekenen van een koude oorlog. Maar het is het officieel niet. Wat wij nu doen is eigenlijk hetzelfde wat we deden in de jaren tachtig. Als NAVO hebben we eigenlijk al de plannen van toen weer van onder het stof gehaald.”
 | Voor sergeant Kenneth van de luchtmachtbasis Kleine-Brogel, het is zijn eerste buitenlandse missie: “Werken bij defensie is echt leuk. Ik heb eerst in de burgerij gewerkt, maar uiteindelijk wel de stap gezet. Of ik spijt heb? Ja, spijt dat ik zo laat ben binnengekomen.” |
Grondpersoneel
Een van de techniekers is sergeant Kenneth van de luchtmachtbasis Kleine-Brogel. Het is zijn eerste buitenlandse missie: “Ik heb me vrijwillig opgegeven om hier aan deel te nemen. Ik ben nog niet zo lang afgestudeerd van Saffraanberg in mijn specialiteit: vliegtuiginstrumenten. Het is hier anders werken dan thuis. Hier ben je vooral op jezelf aangewezen terwijl je in Kleine-Brogel met een heel team kan werken. Maar iedereen helpt elkaar en zo ontstaat er echt een vriendschappelijke sfeer. Naast de Vlaamse collega’s uit Kleine-Brogel zitten er in het detachement ook militairen uit Florennes. Soms is de taal wel een barrière, maar dan behelpen we ons in het Engels.”
“Werken bij defensie is echt leuk. Ik heb eerst in de burgerij gewerkt, maar uiteindelijk wel de stap gezet. Of ik spijt heb? Ja, spijt dat ik zo laat ben binnengekomen. Aan een F-16 werken is iets speciaal hé. Niet iedereen kan het.”
 | Na de standaardcontrole en het verwijderen van de veiligheidspinnen is de F-16 klaar om in de kortst mogelijk tijd te taxiën. Mocht er tijdens de controle toch iets mis blijken met het vliegtuig kan er snel in het reserve vliegtuig gesprongen worden. |
“De QRA-ploeg wordt om de 24 uur afgelost. Met de technici zijn we enkel overdag op de basis voor het onderhoud van de vliegtuigen. ‘s Avonds kunnen we terug naar het hotel in Tallinn, maar in geval van problemen zijn we steeds oproepbaar voor dringende herstellingen.”
Midden januari zit de missie voor Kenneth en zijn collega’s erop, maar vanaf september 2018 zullen Belgische F-16’s opnieuw vanuit Litouwen het Baltische luchtruim beschermen in het kader van Baltic Air Policing. In 2019 staat weer een zending op Ämari op de planning.
 | Deze Antonov AN2 van de Estse Luchtmacht voert touch & go’s uit op thuisbasis Ämari, maar moet voor de scramble van de F16’s even het circuit verlaten. |
Relatieve rust
Generaal-majoor vlieger Frederik Vansina: “De inzetbaarheid van ons wapensysteem is er dankzij onze mensen die pendelen tussen Jordanië voor Desert Falcon, weer een tijdje thuis zijn om vervolgens weer te trainen en weer op zending naar Estland komen. Dat wapensysteem is uiteraard de F-16, die operationeel blijft van +50° in de woestijn tot -25° hier in Estland.”
 | De F16’s starten in vol vermogen met naverbrander. De nevel wordt trouwens veroorzaakt door het verdampen van het water op de natte startbaan. |
“Maar onze mensen hebben het druk,” gaat Vansina verder. “Te druk? Het is inderdaad tijd om het volgend jaar iets rustiger te doen. We hebben veel gevraagd van onze militairen. Onder andere het verlengde verblijf in Jordanië was een extra belasting, voor mensen en middelen.”
“2018 wordt het jaar waarbij we onze sowieso goed onderhouden vliegtuigen eens extra onder handen kunnen nemen. Ook de kwalificaties van de piloten gaan we terug optimaliseren. Maar ook de piloten terug in de gevechtssmaldelen samenbrengen, opdat de smaldelen de instromende jonge piloten weer goed kunnen coachen. Dat zijn we wat kwijt geraakt de afgelopen jaren. Eigenlijk zijn we al in luchtoperaties sinds 2008: Afghanistan, Libië, Midden-Oosten en tussendoor deze NAVO-opdracht. Nu is het tijd om ze rust te gunnen. Relatieve rust, want volgend jaar keren we terug naar Litouwen en komen er ook een paar grote oefeningen aan,” besluit Vansina tenslotte.
 | Binnen de vijftien minuten hangen de twee F-16’s in de lucht. Op weg om naar een volgende ‘klant’ om te identificeren. |
Tekst en Foto’s: Tom Brinckman
