Zaventem, 30 januari 2018. Hoe zit het eigenlijk met de Sabena Old Timers? Dat is een vraag die ons al door veel luchtvaartliefhebbers werd gesteld. Er gingen geruchten over onenigheid in dit restauratieteam, over de verkoop van de collectie, over een verandering van het voorzitterschap, enz. Redenen genoeg dus om even langs te gaan bij deze vereniging zonder winstgevend doel.
De Sabena Old Timers Foundation vzw bestaat sinds 1982. De vereniging is opgericht door medewerkers van het vroegere Sabena. In het begin konden ze rekenen op de technische steun van hun vroegere werkgever. In de statuten staat dat ze vliegtuigen kan aankopen die historisch belangrijk zijn, die kan restaureren, onderhouden, ermee vliegen en presenteren op de grond. In loods 159, nabij de noordelijke brandweerkazerne aan de Haachtesteenweg in Melsbroek, sleutelt het team vrijwilligers op dinsdag en donderdag nog altijd aan enkele waardevolle vliegtuigen. De loodsruimte wordt ter beschikking gesteld door Brussels Airport. Spijtig genoeg is het zeer moeilijk om als buitenstaander de loods te bezoeken, de luchthaven hanteert natuurlijk strikte veiligheidsnormen. Evenementen organiseren om het restauratieteam meer bekendheid te geven zijn haast uitgesloten.
De gemiddelde leeftijd van de medewerkers moet rond de 75 jaar liggen, en ook dat speelt de vzw parten. Verjonging is welkom maar jonge kandidaten staan jammer genoeg niet te dringen om lid te worden. De vzw telt nog 21 leden, waaronder 12 actieve. Keuvelen met deze mensen is anderzijds erg boeiend; vrijwel allemaal zijn het luchtvaartliefhebbers die vroeger bij Sabena een stevige reputatie hadden opgebouwd, van DC-3 tot A340, van mecanicien tot vliegtuigingenieur. François ‘Larry’ Latour is voorzitter van de Sabena Old Timers. De man werkte 43 jaar bij Sabena als technisch controleur.
Lysanders
De Sabena Old Timers heeft nauwe banden met de luchtvaartafdeling van het Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis, verder in deze tekst het ‘Luchtvaartmuseum’ genoemd. De eerste Lysander, of zeg maar de wrakstukken van een eerste Lysander, werden in 1970 aangeschaft door het pas gecreëerde Luchtvaartmuseum.
Het toestel behoorde tot een serie van 225 toestellen die in Canada in licentie waren gebouwd en vermoedelijk tussen 1942 en 1945 zijn gebruikt door de 3rd Bombing and Gunnery School van de Royal Canadian Air Force Station MacDonald luchtmachtbasis in de provincie Manitoba. De basis was tijdens de Tweede Wereldoorlog gebouwd in het kader van het British Commonwealth Air Training Plan. De basis lag bij Lake Manitoba, de Lysanders vlogen veilig boven het meer met doelwitten voor de scholing van boordschutters.
De Westland Lysander Mk.IIIA bestemd voor het Luchtvaartmuseum, was een kwarteeuw verwaarloosd achtergelaten op een boerderij in Manitoba. Het toestel werd gekocht door verzamelaar Wes Agnew, een man die her en der in Canada vliegtuigen verzamelde die vrijwel als schroot op boerderijen of op de uitgestrekte weilanden werden gevonden. Via een tussenpersoon werd de Lysander overgedragen aan het Luchtvaartmuseum. ln oktober 1972 kwam het toestel toe in het Luchtvaartmuseum te Brussel, dankzij de medewerking van de Royal Canadian Air Force (RCAF), de Compagnie Maritime Belge (CMB) en de Belgische Luchtmacht. Het vliegtuig was in een zeer slechte staat en de beperkte middelen lieten niet toe om direct aan een restauratie te beginnen. De Lysander stond tien jaar opgeborgen in de remises van het museum.
In 1981 voerde Sabena het brugpensioen in. Door onder meer Robert Winterhalder, piloot Jean-Pierre Quodbach en André Vantemsche werd toen in overleg met het Luchtvaartmuseum beslist om de Lysander onder handen te nemen. Het team kreeg de steun van Sabena, wat wil zeggen dat ze mochten rekenen op uitgebreide technische en logistieke steun van hun vroegere werkgever, centen mochten ze evenwel niet komen vragen. Op 24 juli 1982 overhandigde kolonel-vlieger Terlinden, toen voorzitter van de Vrienden van het Lucht- en Ruimtevaartmuseum, de Lysander officieel aan de restauratieploeg. In 1983 startte de eigenlijke restauratie van die eerste Lysander. De ploeg kon in het begin gedeeltelijk gebruikmaken van Strabed-onderhoudsloods 3 van Sabena. In 1985 moesten ze de loods verlaten omdat die was verhuurd aan DHL. De Sabena Old Timers heeft voortdurend moeten verhuizen, wat zorgde voor heel wat frustratie en tijdsverlies. Hoelang ze nog de huidige locatie aan de Haachtsesteenweg kan gebruiken maken is niet duidelijk.
 | Lysander OO-SOT gefotografeerd in Grimbergen, met op de achtergrond de rechthoekige loodsen (nu gebruikt als werkplaatsen voor de gemeentediensten). |
Ontbrekende stukken of onderdelen die niet meer te repareren waren, werden onder meer verkregen via de Canadian Warplane Heritage (CWH) in Hamilton (Ontario). De Sabena Old Timers moest als tegenprestatie een herstelde Pratt & Whitney R1340 terugsturen die de CWH op een T-6 plaatste. De 15e Wing vervoerde de P&W-motor naar de CWH in Canada. Het is ongelooflijk hoeveel technische kennis het de groep van ongeveer dertig Sabena Old Timers heeft gekost om deze Lysander in zijn huidige staat te herstellen.
Op 9 juli 1987 konden de eerste motortesten worden uitgevoerd op de tarmac in Zaventem. Tijdens een taxi-incident in december 1987 raakte de rechtervleugel beschadigd. Op 27 augustus 1988, om 18.30 uur, na 40.000 werkuren, maakte de 00-SOT MA-D een eerste vlucht vanop Zaventem. Aan de stuurknuppel zat Sabena (747)-piloot Quodbach. Na een reeks van succesvolle testvluchten namen de Lysander en het team van de SN Old Timers deel aan enkele vliegmeetings. Op de grond maakte een enthousiast PR-team de nodige publiciteit. Zelfs nadat de Lysander niet meer luchtwaardig was, zou het team nog jaren te zien zijn op vele meetings. Ze bleven de luchtvaartliefhebbers overal informatie verschaffen over de stand van de restauraties.
De eerste Lysander draagt de Belgische registratie OO-SOT (‘Sabena Old Timers’) en RAF code MA-D. De MA staat voor het 161 Sqn, de D duidt op de Lysander die Cpt. Robin Hooper op 16 november 1943 vloog voor de operatie Scenery. Volgens een interview van de ondertussen overleden Bob Winterhalder met Robin Hooper, moest Hooper in het dorpje Périgné (nabij Niort, Frankijk) in de nacht van 16 op 17 november 1943 de Belgische geheime agent Willy De Quin in bezet Frankrijk neerzetten. Bij de landing kwam de Lysander vast te zitten, zelfs met de hulp van enkele dorpsbewoners en enkele runderen slaagden ze er niet in om de Lysander opnieuw te laten vertrekken. De MA-D werd in brand gestoken om niet in handen te vallen van de Duitse bezetter. Paul Piret (Sabena Old Timers): “We beschikken zowel over technische documentatie als persoonlijke getuigenissen. Ik herinner mij dat tijdens een tentoonstelling een oud-verzetsman naar mij kwam die vertelde dat het heel emotioneel was om het vliegtuig voor het eerst grondig te kunnen monsteren. Ik vond het eigenaardig omdat hij toch met het vliegtuig was afgezet in een door Duitsers bezette zone en het vliegtuig toch van nabij moet kunnen bekeken hebben. Maar de man vertelde mij dat hij er in het donker vliegensvlug werd in- en uitgeduwd, tijdens zo’n hectische momenten had hij eenvoudigweg geen oog gehad voor het toestel.”
Op de Lysander OO-SOT staat enkel serial number 2442. Volgens de Sabena Old Timers zonder twijfel het constructienummer van de romp. Het nummer staat op een identificatieplaatje achteraan de romp, dat door de Sabena Old Timers zelf is vervaardigd. In verschillende publicaties worden andere constructienummers vermeld (2341/2360/Y1530) die we echter niet kunnen terugvinden op het gerestaureerde vliegtuig.
Op 17 juli 2001 maakte de OO-SOT op Brussels Airport een ongelukkige landing in de graszone naast de 25L. Het vliegtuig had motorproblemen gemeld tussen 700 en 1.000 voet na een start op 25R. Op het moment dat de hulpdiensten aankwamen, hadden beide inzittenden de cockpit al verlaten. De linkervoortrein was afgebroken, de rechtervleugel gebroken, de structuur was beschadigd. De piloot was Yves Cartillier, zijn passagier Danny Stockmans.
 | Brussels Airport, transport door Sarens van de OO-SOT. De Lysander landde in het gras naast de piste 25L. |
De schade was aanzienlijk. Een tweede Westland Lysander, of beter gezegd het wrak, kocht de Sabena Old Timers opnieuw in Canada. In januari 2003 volgde de aflevering in Zaventem. Het restauratieteam gebruikte onderdelen van de tweede Lysander om de OO-SOT opnieuw luchtwaardig te maken. In 2009 vonden opnieuw motortesten plaats. Volgens een afspraak met het Luchtvaartmuseum zou de tweede Lysander na restauratie static tentoongesteld worden in het museum. Dat toestel staat nu klaar in loods 159, het is wachten op transport naar het Luchtvaartmuseum. Ook aan deze Lysander worden in diverse publicaties verschillende constructienummers toegekend, al ze zijn nergens terug te vinden op het vliegtuig. We weten vrij zeker dat ook deze kist een samenraapsel is van diverse onderdelen van Lysanders.
De eerste Lysander (OO-SOT) wacht nu al maanden op een gereviseerde carburator uit Engeland. Niemand durft er nog een datum op te plakken wanneer de vlieger opnieuw te zien zal zijn in het Belgische luchtruim. Eigenaardig genoeg kan de Lysander op Brussels Airport zelfs geen startbaan bereiken zonder een omheining te slopen die de loods omringt.
Lockheed Lodestar
De Lockheed 18-56-23/C-60A-5-LO Lodestar (constructienummer 2427 bevestigd door identificatieplaatje, ex 42-55966, NC7000, N7000, N7001) kreeg de Sabena Old Timers Foundation van Patrick Fourticq, een lijnpiloot van Air France en specialist vliegoperaties van de rally Paris-Dakar. Het toestel, gebouwd in december 1945, werd onder meer in 1987 gebruikt voor een tocht rond de wereld. Daarmee wou men een gelijkaardige vlucht herdenken die Howard Hughes in juli 1938 had uitgevoerd. Het was sinds 1990 gestockeerd in Creil (Oise, Frankrijk.) Na aankoop door de Sabena Old Timers is het op 20 mei 1998 met wegtransport overgebracht naar Zaventem. De vereniging ontbreekt de middelen om het toestel terug vliegwaardig te maken, er zijn te veel structurele aanpassingen nodig. Het toestel staat voorlopig nog ontmanteld in de loods op Brussels Airport. De Sabena Old Timers heeft de Lockheed Lodestar onlangs verkocht, het toestel zal overgebracht worden naar Saint-Ghislain.
 | De Lockheed Lodestar op 21 mei 1998 in loods 6 op Brussels Airport, nog met de reclame van de vroegere sponsor Elf en de registratie N7001 achteraan op de romp. |
De Lockheed 14 Electra’s en Lodestars 18 (een langere en krachtiger versie van de Electra) van Sabena hebben tijdens de Tweede Wereldoorlog een belangrijke rol gespeeld in Afrika. Op 13 september 1944 maakte een Lodestar een eerste vlucht tussen Leopoldstad en Londen. Op 10 juli 1945 zorgde de Lodestar OO-CAV voor de eerste naoorlogse verbinding tussen Leopoldstad en Brussel-Haren.
 | De Lockheed Lodestar gestald in loods 159 van de Sabena Old Timers. |
 | Cabine van de Lockheed Lodestar. |
 | Cockpit van de Lockheed Lodestar. (Foto Guy Viselé) |
De Havilland Tiger Moth
Al op 12 april 2005 heeft de Sabena Old Timers een gerestaureerde Tiger Moth overgebracht naar het Luchtvaartmuseum (ex OO-EVF, nu in het museum in RAF-kleuren, registratie T-6534). Een tweede de Havilland DH.82A Tiger Moth (ex G-AFWF,W6420,G-AMTL, OO-SOF) konden we grondig bekijken in een voormalig cargogebouw (loods 114) op Brussels Airport. Het constructienummer 82592 kon niet op het casco worden teruggevonden (de vleugels staan in loods 159), maar op de romp staat op verschillende plaatsten OO-SOF geschreven. De Tiger Moth was op 31 juli 1952 ingeschreven op naam van Sabena (Grimbergen), vanaf 2 januari 1953 op naam van het Ministerie van Verkeerswezen, Burgerluchtvaartschool. De registratie is op 23 december 1971 geannuleerd en het vliegtuig werd overgedragen aan het Luchtvaartmuseum. In 1989 heeft de Sabena Old Timers in Zaventem de eerste werken uitgevoerd voor de restauratie. De foto’s geven een duidelijk beeld van de status van de restauratie. Eens de Electra overgebracht is naar Saint-Ghislain krijgt de Tiger Moth een plaats in loods 159, wat het werken gemakkelijker zal maken. Het blijft de bedoeling van de Sabena Old Timers om dit toestel in een luchtwaardige toestand te herstellen.
Diverse vliegtuigen
Verschillende andere vliegtuigen zijn nog tijdelijk gestald geweest bij de Sabena Old Timers. In maart 1985 bracht de Godetia van de Belgische Zeemacht een Ju 52 van Alcerva (Portugal) naar België. Het transport gebeurde in het kader van een ruil waarvoor het Portugees luchtvaartmuseum Museu do Ar een Alouette II A-13 en een Sikorsky S-55 CS-10 ontving. Aanvankelijk was het de bedoeling om de Ju 52 luchtwaardig te maken tegen 1986, 50 jaar nadat het in dienst kwam bij Sabena. Vergevorderde corrosie maakte dit project onrealiseerbaar. Het toestel werd naar Brustem gebracht voor verdere restauratie als static display in het Luchtvaartmuseum, onder meer dankzij de hulp van de Koninklijke Technische School van de Luchtmacht in Saffraanberg. Eén motor werd gerestaureerd door de Sabena Old Timers, twee door de school. Op 5 november 2001 volgde de officiële voorstelling in het Luchtvaartmuseum. Deze Ju 52 bestaat uit onderdelen van verschillende Ju 52’s.
 | Brussels Airport, april 1990. Met vereende krachten duwen enkele leden van de Sabena Old Timers de ex-Portugese Ju 52 uit loods 6. |
Andere toestellen die ook een tijdlang gestald geweest zijn bij de Sabena Old Timers, zijn een Franse militaire Nord NC856 (nu G-CGWR), de Cessna 310 OO-SEI die als sleutelkist dienst doet bij het VTI te Oostende en de Tipsy Belfair G-AFJR.
Voorzitter Larry Latour: “Ons team wordt alsmaar kleiner maar het blijft een groep van enthousiaste mensen die graag sleutelen aan vliegtuigen, dat is hun leven. Onze financiële middelen zijn beperkt en het is onzeker hoelang deze loods nog kan gebruikt worden. Het blijft ons ultieme doel om de Lysander in de lucht te krijgen en ook de Tiger Moth verder af te werken.”
Bron:
Lysander, de la tourmente au clair de lune… Jean-Michel Legrand. Een uitgave van de Sabena Old Timers vzw, Zaventem, 1998.
Westland Lysander OO-SOT, André Vantemsche, uitgave De Feyter-Liens
Brussels Air Museum Magazine, nr 51
www.sabenaoldtimers.be
Dank aan Peter Kirschen en de Sabena Old Timers, Luc Wittemans.
Frans Van Humbeek
