Brasschaat, 26 mei 2018. Op zaterdag 28 april werd in de voormalige verkeerstoren op het Klein Schietveld in Brasschaat een permanente tentoonstelling geopend over het militaire verleden van de site en over het Europees beschermd natuurgebied. Het is een initiatief van het gemeentebestuur van Brasschaat, het Vlaams Agentschap voor Natuur en Bos, het War Heritage Institute, de Koninklijke Aeroclub van Brasschaat, toerisme Brasschaat vzw en de provincie Antwerpen. De officiële opening vond plaats in aanwezigheid van Vlaams minister van Omgeving, Natuur en Landbouw Joke Schauvliege (CD&V) en van vicepremier en minister van Veiligheid en Binnenlandse Zaken, belast met Regie der Gebouwen Jan Jambon (N-VA), tevens burgemeester van Brasschaat.
Hangar Flying ging het museum en het gebied bezoeken en kreeg een rondleiding van Berre Van Deuren (CD&V), gemeenteraadslid en voorzitter Toerisme Brasschaat. Berre (°1947) is de drijvende kracht achter het museum, zo’n zeven jaar heeft hij aan het project gewerkt. Berre en zijn team vrijwilligers mogen trots zijn op het resultaat. De man is gewezen schepen voor Toerisme van Brasschaat en zit nog boordevol ideeën.
In het kader van de naamsverandering van Bondgenotenlei in Licht Vliegwezenlaan (28 maart 2014) brachten we in onze erfgoeddatabank al een kort verhaal over de geschiedenis van het voormalige vliegveld: www.luchtvaarterfgoed.be/content/licht-vliegwezenlaan-brasschaat. Sommige GPS’en hebben nog altijd geen weet van de naamsverandering. We parkeerden de wagen op een ecoparking, zo’n tweehonderd meter stappen van de vroegere verkeerstoren. In de vroege ochtend was het heerlijk rustig op het domein.
Van aan de parking maakten we eerst een korte wandeling via de Vliegveldlaan naar de vliegclub, voortdurend begeleid door krekels. Het begon hier allemaal in 1820 bij de komst van de eerste militairen met schietoefeningen op de Brasschaatse Heide en met de verdere ontwikkeling van de artillerie. Enkele oude paardenstallen bestaan nog, een deel is prachtig verbouwd als bar en restaurant. Eind 1910 waren op de vlakte van Brasschaat-Polygoon de eerste nivelleringswerken voor het vliegveld gestart, wat het meteen tot het oudste militair vliegveld van België maakt. In mei 2006 stopte de militaire vliegactiviteit en in juni kwam er een einde aan de School van het Licht Vliegwezen. Het vliegplein is nu in concessie van de Koninklijke Aeroclub van Brasschaat (KABC, www.aeroclub-brasschaat.be). We herinneren ons nog goed de fijne Fly In die de vliegclub in 2010 organiseerde naar aanleiding van het eeuwfeest van het vliegveld.
 | Line up van Alouettes op het vliegveld van Brasschaat, 19 mei 1979. (Foto Paul Bastin, archief Frans Van Humbeek) |
Berre Van Deuren wacht mij op in de gerestaureerde verkeerstoren. In het gebouw dat in gebruik werd genomen op 26 oktober 1962, is nu een permanente tentoonstelling ondergebracht waarin je ontdekt hoe de natuur, de militaire aanwezigheid en de luchtvaartactiviteit dit gebied gevormd hebben. De expo is heel modern opgevat, de lay-out van de tentoonstelling is speels en toch correct. De honingbij, het symbool van het Licht Vliegwezen, begeleid ons van de benedenverdieping naar het torenplatform. Omdat er in zo’n verkeerstoren niet echt veel plaats is om objecten of foto’s uit te stallen, is vooral gebruik gemaakt van flatscreens. De bezoeker krijgt ook spectaculaire beelden te zien, genomen door een drone tijdens een vlucht boven het heidegebied.
Boven op de toren is één console van de vroegere verkeersleiders vrijwel in de originele staat bewaard. Omwille van veiligheidsredenen laten de vrijwilligers-gidsen slechts twintig bezoekers per keer in de toren toe.
De onderste ramen van het torengebouw zijn bekleed met vliegtuigtekeningen van de striptekenaar Robert ‘Bob’ Mau (Mortsel °23 mei 1926, Brasschaat †26 mei 2006), onder meer bekend van de strip Kari Lente in de Gazet van Antwerpen. Zijn weduwe selecteerde de tekeningen.
Berre: “Toerisme Brasschaat vzw beheert Den Toren. De verkeerstoren is nu het vertrekpunt voor vier knooppuntwandelingen op het Klein Schietveld. Iedereen erkent nu de ecologische waarde van het vliegveld en de omgeving. Het Klein Schietveld is nog altijd een actief militair domein van 900 ha. Het vormt samen het militair domein Groot Schietveld (1.800 ha) en de Kalmthoutse Heide (2.000 ha) het laatste aaneengesloten groot heidegebied in de Antwerpse Kempen. Het kreeg bescherming van Europa als Natura 2000 gebied. Natura 2000 is een netwerk van beschermde natuurgebieden op het grondgebied van de lidstaten van de Europese Unie, de hoeksteen voor het behoud en herstel van biodiversiteit in Europa. Het Agentschap voor Natuur en Bos is beheerder voor ons heidegebied en investeerde gelukkig heel wat centen in dit project. Met Defensie zijn duidelijke afspraken gemaakt over het gebruik van militaire gebieden die een echte schatkamer zijn voor biodiversiteit. Het Groot Schietveld is permanent verboden gebied.”
Enkele oude militaire gebouwen rond de toren zijn afgebroken, zoals het lokaal waar we jaren geleden de tegelwand van de vlucht over Temse terugvonden (zie database http://www.luchtvaarterfgoed.be/content/tegelwand). Tijdens ons eerste bezoek zat die nog verscholen achter een metalen dossierkast, iedereen was verbaasd toen ze het kunstwerk te zien kregen. Een herdenkingsplaat voor twee omgekomen vliegeniers zal in de toekomst ook een plaats krijgen in het torengebouw (www.luchtvaarterfgoed.be/content/gedenkplaat-sergant-loods-georges-poullet-korporaal-waarnemer-maurice-michaux).
Een van de militaire gebouwen achter de toren is nu het Café Perron Noord, geopend sinds 27 april 2014. Berre: “Het is ontstaan vanuit de samenwerking tussen voorzieningen voor mensen met een beperking en mensen uit de sociale economie. Het café is open van dinsdag tot zondag van 11 tot 18 uur.” Samen met Berre drink ik er een fris biertje van de artisanale Brouwerij d’Oude Caert. Hij is duidelijk een man die het streektoerisme met veel passie kan slijten.
Berre: “De vroegere militaire spoorweg is nu in gebruik genomen door spoorfietsen. Je vertrekt vanuit Kapellen, dat is zo’n vijf kilometer trappen tot aan Den Toren van Brasschaat. Je fietst over hetzelfde enkelspoor heen en terug met een pauze tussen de ritten. Tijdens je tussenstop kan je hier de toren bezoeken, na afspraak ook het Gunfire museum van de artillerie (www.gunfire-museum.be). Regelmatig zie je op het veld ook unieke historische vliegtuigen, onderhouden of gerestaureerd door FAST Aero, een bedrijf dat een loods bezit in de buurt van de verkeerstoren. Je kan ook de motorvliegtuigen of zweefvliegtuigen van de lokale vliegclub gaan bewonderen. In hun gezellige bar kan je terecht voor een hapje of een drankje. We willen echt wel meer toeristen naar Den Toren en naar het Klein Schietveld brengen, ’t is hier heerlijk vertoeven, zowel voor gezinnen met kinderen als voor liefhebbers van militair erfgoed.”
Gratis parkeren kan op 200 meter van de toren.
Reservaties voor groepsbezoeken tijdens de week via toerisme@brasschaat.be.
Elke zaterdag en zondag open van 11 tot 16 uur, toegang 2 euro per persoon. Jongeren tot en met 18 jaar en mensen met een beperking krijgen gratis toegang.
Frans Van Humbeek
