Te Vielsalm staat een gedenkteken voor diverse luchtmacht- en airborne eenheden op een echt wel schilderachtige plaats. Toen we dit monument voor de eerste maal op het www ontdekten, stonden er slechts twee gedenkplaten op de steen. We waren bij ons bezoek aan de locatie dan ook verbaasd dat de steen ondertussen van vier extra gedenkplaten voorzien is, vijf van de zes gedenkplaten hebben een luchtvaart-invalshoek. Bij het tot stand komen van deze gedenkplaats speelde de C47 Club Ardennes Salm River Chapter een belangrijke rol. Deze vereniging organiseert niet alleen herdenkingen maar speelt een rol bij het onthaal van Amerikaanse veteranen en tegenwoordig vooral hun familieleden die regelmatig de streek aandoen. Ze organiseren ook jaarlijks in december een meerdaagse wandeling langs diverse plaatsen en gedenktekens.
We zullen de diverse gedenkplaten in chronologische volgorde behandelen.
De originele inhuldiging had plaats op 7 september 2013 en bij deze gelegenheid werden de eerste twee gedenkplaten voor de “Defenders” en de “Crossers” aangebracht. Met de “Defenders” huldigt men de eenheden die de strategisch belangrijke brug te Rencheux (Vielsalm) verdedigden in de periode 21 tot 24 december 1944. Specifiek staan de volgende eenheden vermeld: 82nd Airborne Division, 508th Parachute Infantry Regiment (Company A & B), 319th Glider Field Artillery Battalion (A Battery) en 307th Airborne Engineer Battalion (Company D). Ze bewaakten en verdedigden de brug zodat eenheden die vanuit Sankt-Vith terugtrokken, vrije baan hadden op hun strategische terugtocht. De terugtrekkende eenheden waren de “Crossers”: 7th Armored Division, 106th Infantery Division, CCB 9th Armored Division en 3rd Battalion, 112th Infantry Regiment, 28th Infantry Division.
Een jaar later, op 18 december 2014, werd een gedenkplaat toegevoegd “In honor of all the members of the U S Air Force and the Royal Air Force, of all nationalities, serving in World War II in the skies of Belgium” (met de tekst eveneens in het Frans).
Nog een jaar verder, op 9 mei 2015, werden twee gedenkplaten toegevoegd voor twee uiteenlopende gebeurtenissen:
In de eerste plaats herdenkt men 320 Squadron dat in de periode van The Battle of the Bulge drie Mitchells en daarbij negen bemanningsleden verloor. Specifiek herdenkt men Sgt Johannes ‘Joop’ Jillings, boordschutter, die het leven verloor bij de crash van een Mitchell op 29 december 1944. Het betreft Mitchell II FV928/EV-K van 180 Squadron, echter gevlogen door een bemanning van 320 Squadron. In ‘De Operaties van 320 Squadron’ (auteur Nico Geldhof, Uitgeverij Geromy, 2006) lezen we hierover het volgende: ‘Op 29 december ‘s middags startten 36 Mitchells vanaf Zaventhem. Doel was het bombarderen van een wegkruising bij Vielsalm, waar Duitse troepen zich hadden geconcentreerd. Aan deze aanval namen twaalf 320-Mitchells deel. Bovendien bemanden Nederlandse crew twee Mitchells van het zustersquadron no. 180. Zij vlogen met hun Britse collega’s in de Brown Box. (…) Door ongunstige weersomstandigheden, die het kaartlezen bijzonder bemoeilijkten, waren beide Nederlandse box-leiders genoodzaakt een ander opportunity target aan te vallen. (…) De tweede box koos een weg te Goronne, ongeveer 5 km ten westen van het oorspronkelijke aanvalsdoel. Hoewel beide boxen recht boven de vijandelijke pocket vlogen, werd geen afweervuur ondervonden. De Brown Box daarentegen kreeg vlak voor het doel de volle laag. Mitchell FV928/K van 180 Squadron, met aan boord de bemannings Wils – Hissink – Dekker en Jillings, werd in beide motoren getroffen. De crew was hierdoor genoodzaakt het toestel met parachute te verlaten. Drie van hen landden veilig binnen de eigen linies. Het vierde bemanningslid, sergeant-vliegtuigschutter J. Jillings, trachtte tevergeefs via het achterluik te ontsnappen. Hij kroop na deze poging door het gangetje boven de bomb bay naar voren, maar bleef in deze nauwe ruimte steken. Aangezien vliegtuigcommandant Wils niets meer van hem hoorde, sprong hij als laatste uit de Mitchell. Eenmaal veilig op de grond gekomen begon hij te twijfelen of Jillings inderdaad zich in veiligheid had gebracht.’
Volgens dit boek zou Mitchell FV928 circa 10 mijl ten zuiden van Luik zijn gecrasht. Dit komt overeen met de locatie Boncelles bij Seraing. De andere bemanningsleden waren Officier-vlieger 2e klas Evert J. Wils (piloot), Officier-zeewaarnemer 2e kl André Hissink en Sgt L. Dekker (boordschutter) die allen konden uitspringen. Sgt Jillings was een beroepsmilitair en diende voor de oorlog bij de Nederlandse Marine waar hij stoker was. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was deze categorie personeel een welkome rekruteringsbron voor vliegend personeel. Jillings werd aanvankelijk begraven op het Geallieerde kerkhof te Fosse bij Namen. Na de oorlog werd hij herbegraven op de Algemene Begraafplaats Rusthof te Amersfoort.
De tweede gedenkplaat herdenkt “SAS Belgium Special Air Service (Para Commando)” en meer bepaald Joseph Wathelet, afkomstig van Vielsalm, en gesneuveld op 15 april 1945 te Finsterwolde, in de provincie Groningen, Nederland, niet ver van de grens met Duitsland.
Op 16 juni 2016 werd dan de zesde en (voorlopig) laatste gedenkplaat toegevoegd voor de 75th Infantry Division die in de periode 15-16 Januari 1945 het gebied ten oosten van de rivier Salm (Vielsalm, Grand Halleux en Salmchateau) terug veroverde op de Duitse troepen. Daarbij verloor de divisie talrijke manschappen.
Zoals reeds eerder aangehaald staat het gedenkteken op een heel mooie plaats aan het kunstmatige meer van Vielsalm. De brug waarvan sprake, is niet zo onmiddellijk terug te vinden. Op de plaats kwam in de jaren zeventig een stuw op de rivier Salm om de stroomafwaarts gelegen dorpen te beschermen bij hoge waterstand. Zo ontstond een kunstmatig meer en het gedenkteken staat op de parking aan het meer. Vanaf deze parking kan je een wandeling maken rond het meer ‘Les Doyards’, door de beperkte lengte van 2 km ook geschikt voor minder geoefende wandelaars.
